Interlingua e esperanto comparate

Interlingua e esperanto es duo linguas artificial que ha adoptate punctos de vista multo distincte pro le problema de elaborar un lingua auxiliar international.

Malgrado que le duo linguas ha essite classificate como linguas auxiliar, le bases intellectual de interlingua e esperanto es multo distincte. On ha argumentate que cata lingua es un application successose de un modello particular de lingua auxiliar. Nonobstante, in ambe communitates linguistic il existe un tradition polemic de utilisation de criterios externe pro criticar le altere lingua (isto es: judicar interlingua per le ideales de esperanto e vice versa): In le practica, alteremente, le uso del lingua in le duo communitates a vices ha demonstrate incontrar ideales commun, malgrado que ambe linguas es theoricamente distincte.

Base intellectual

On non pote dicer que omne le interlinguistas o esperantistas ha le mesme puncto de vista, ma illes ha essite influentiate del punctos de vista de Alexander Gode e L. L. Zamenhof.

Zamenhof, le creator de esperanto, era motivate per plure motivos del idealismo del seculo 19. Isto include ideales como le Positivismo e anque le Internationalismo utopic. Esperanto, secundo le opinion de Zamenhof, esseva un instrumento theoricamente neutral pro le communication, e isto poterea functionar como un vehiculo pro le valores del idealismo. Initialmente le philosophia de Zamenhof era le Homanarismo; iste philosophia postea se disveloppava al "idea interne" de esperanto. Iste idea interne probava attinger le fraternitate e le justitia inter omne le populos del mundo per le adoption de esperanto como secunde lingua de omnes. Mesmo si le "homanarismo" non habeva successo, le philosophia ha reinfortiate un serie de propositiones super le lingua:

• Le character europee de esperanto es purmente accidental, nonobstante alicun characteristicas de esperanto (e anque de alcun altere linguas occidental) pote incontrar se in paises non-occidental.

• Esperanto es, idealmente, le secundo lingua de omnes, reimplaciante tote le alteres linguas de communication interethnic; le argumentos pro-esperanto ha le tendentia de assumer un situation futur in le qual esperanto es usate in locos ubi le anglese es usate actualmente.

• Il existe un rivalitate inter duo philosophias esperantistic, le "finvenkismo" que predice le victoria final ("fina venko") de esperanto, e le "raŭmismo" (a causa del manifesto decidite in le citate finnese Rauma in 1980) que considera que le victoria final es un scopo multo distante e que esperanto sia usate in su ambiente cultural, in que illo functiona.

• Esperanto es un vehiculo pro un ideologia internationalistic e humanistic specific.

• Le creation de un cultura interna de esperanto es un valor importante pro multe esperantistas.

In le seculo 20, quando Gode dirigeva le disveloppamento de interlingua, le ideales qui defendeva esperanto pareva naive, influentiate de Herder. Gode proponeva un vision romantic-antipositivista del linguage:

Le linguas es un aspecto cultural de un populo, non es un instrumento pro attinger un objectivo, un ideologia non pote esser ligate a un lingua, excepte de maniera artificial. Isto implicava, desde su puncto de vista, que un lingua universal basate in le modello de esperanto era impossibile, o pejor, que iste scopo solmente poterea attinger se per le oppression dictatorial, Gode habeva le opinion que un lingua universal mundial solmente poterea attinger se per le fortia, e ille opinava que un lingua universal supponerea un cultura universal, le qual actualmente non existe e que non es necessarimente desirabile.

Alteremente, Gode pensava que un altere typo de lingua international, non universal e non culturalmente neutre, esseva multo possibile.

Accostamento de creation

Interlingua e esperanto es duo linguas fundamentalmente differente in lor propositos. Intertanto que esperanto es pensate como un secunde lingua international capabile de esser apprendite facilemente pro le parlatores de ulle lingua, interlingua es dirigite plus al parlatores de linguas europee, specialmente al parlatores de lor linguas de controlo, ben que esperanto pote esser plus neutral e facile a apprender, le esperantistas generalmente solmente pote communicar se con altere esperantistas. Malgrado que dominar interlingua pote esser un pauco plus difficile, illo es ben comprendite del parlatores de linguas romanic, e anque de personas sufficientemente educate qui es parlatores de altere linguas europee, specialmente anglese.

Esperanto intende esser completemente logic e evitar le irregularitates de linguas natural in tote aspectos. Cata littera del orthographia representa un sono singule e separate. Tote numeros obseque un patrono, e tote verbos es regular (e ha le mesme conjugation). Interlingua intende parer naturalistic e tolera irregularitate infrequente, inclusive in le orthographia, le numeros e alcun verbos frequente. Verbos regular obseque tres patronos con parve differentias, dependente del suffixo del infinitivo. Nonobstante, interlingua ha minus de irregularitates que linguas natural.

Vocabulario

Le vocabulario de ambe linguas es prendite in multe grado del linguas romanic, germanic e slave, le plus parte de iste parolas se deriva del latino. Dependente, si un parola germanic o slave es sufficientemente international, illo pote esser latinisate in interlingua, per exemplo, le parola anglese blockade, german blockade, russe блокада → Interlingua: blocada. In comparation, esperanto adapta tote le parolas al forma characteristic del lingua. In iste caso, le parola blocada in interlingua e blokado in esperanto, es multo similar.

Ben que esperanto e interlingua prende multes de lor parolas del linguas europee, illos anque ha prendite parolas de altere linguas que es de uso international. Duo philosophias differente ha resultate in duo differente punctos de vista. Interlingua prefere le fidelitate etymologic; pro isto sovente illo adopta le parola que es le "ancestre plus proxime" del parolas in lor linguas de controlo (considerante espaniol e portugese como un sol unitate linguistic). Esperanto prefere le regularitate, pro isto illo non considera le forma del parolas in le linguas europee sed adapta le forma del parolas secundo le morphologia de esperanto e lor orthographia phonetic.

Per exemplo, in interlingua on dice le geisha (del japonese 芸 者), le sheik (del arabe شيخ), e kayak (del inuit ᖃᔭᖅ), alteremente in esperanto iste parolas se scribe gejŝo, ŝejko e kajako, respectivemente.

In esperanto, pro formar un nove parola, on prefere generalmente componer lo de duo o plus radices jam existente in vice de adoptar un parola de un altere lingua. Isto es facite pro mantener le numero de "radices primitive" in un quantitate basse e de iste maniera evitar le reduction de lor capabile de apprentissage. Interlingua non usa iste methodo pro le creation de nove parolas, pro isto le plus grande amonta de parolas in interlingua, tanto parolas "primitive" como tamben composite, existe anque in lor linguas de controlo.

Grammatica e creation de parolas

Ambe linguas ha un grammatica multo regular, sin conjugationes difficile o declinationes. Nonobstante Interlingua non ha adjectivos de accordo ni suffixos o terminationes. Isto face le structura de lor substantivos e adjectivos morphologicamente simple.

Interlingua basa su radices sur alicun "linguas de controlo": francese, italiano, espaniol, portugese, anglese, germano e russo. Illo utilisa iste linguas como un medio pro selectionar le parolas plus usate de iste linguas europee. Esperanto es basate in grande parte in le mesme linguas, sed utilisa multo plus sovente le agglutination. In vice de utilisar un parola existente de uso commun inter le principal linguas europee, esperanto forma su proprie parolas, utilisante le radices jam existente.

Per exemplo, le parola "hospital" in esperanto pote scriber se como mal·san·ul·ej·o , le qual divide se in cinque radices: mal ("contrario"), san (le sanitate), ul (persona), ej (loco), o (substantivo). Interlingua tende a utilisar le parolas derivate del linguas natural in loco de usar le agglutination.

Le sequente tabula illustra le differentia inter interlingua e esperanto con respecto al formation de parolas:

Esperanto	Interlingua
sana	san
sano	sanitate
malsana	malade
malsano	maladia
malsanulejo	hospital
saniĝi	recovrar
sanigi	curar
malsaniĝi	cader malade

Pro le lector qui parla un lingua romanic o germanic (como anglese o germano), le parolas in le columna de interlingua es probabilemente plus recognoscibile que le parolas in le columna de esperanto. Tamen, le parlatores de linguas que non ha parolas similar in le columna de interlingua, debera apprender tote le parolas un post altere. Le parolas de esperanto, contrarimente, esserea plus facile a usar pro lor systema de derivation de parolas. Iste puncto es le differentia fundamental inter interlingua e esperanto: Le prime era planate pro esser facile de comprender per le parlatores de linguas europee, malgrado que le secunde esseva planate a fin que le personas (de ulle nationalitate) apprende a parlar lo con plus de facilitate. (Nonobstante interlingua ha un systema multo plus regular pro le creation de nove parolas que multe altere linguas natural.)

Frequentemente, le parolas europee in le qual es basate interlingua es de uso commun in paises con linguas non-occidental. Hospital, per exemplo, appare in le linguas celtic como le irlandese, scotese, manese, e le britone; in linguas germanic como le nederlandese, danese e le afrikaans, e linguas slave, como le ukrainiano e polonese; Linguas indoaryan como le hindi, le urdu e bengali e in multo plus de linguas, includite alicun linguas isolate, como le papiamento, le albanese, e le euskera.. In esperanto, le parola "Hospital" anque existe como Hospitalo e ha le mesme significate de Malsanulejo.

Alicun interlinguistas affirma, a occasiones, que le systema de esperanto de formation de nove parolas a vices causa ambiguitate. Le parola composite in esperanto mal-san-ul-ej-o, literalmente, "contrario-salutabile-persona-loco-cosa", implica que isto es un loco pro le personas qui non es san. Le parola significa "Hospital", ma le composite poterea esser interpretate como un loco ubi un persona non es san. Le parolas non.composite de interlingua, malgrado possibilemente minus neutral, evita iste typo malintentionate. (Dependente del parlator e audientia, in esperanto tamben se pote utilisar un parola differente pro "hospital", como hospitalo, kliniko, lazareto, preventorio o sanatorio.).

Orthographia

Le orthographia de esperanto es inspirate in le orthographia del linguas romanic e slave. Interlingua, contrarimente, utilisa un orthographia basate sur le linguas romanic, germanic e slave que es su linguas de controlo. Pro isto, le orthographia de interlingua es multo plus extense que le orthographia de esperanto. Isto causa a vices un uso favorabile del linguas romanic e del anglese; de tote manieras, le resultato es un poco minus phonetic ma anque plus recognoscibile pro le parlatores de iste linguas.

Per exemplo, in esperanto kontakto e in interlingua contacto significa le mesme cosa e se pronuncia equal, sed illo se scribe de maniera differente, proque le orthographia de esperanto es plus simple: un sono – un littera. Interlingua alcun vices se apparta de iste regula, super toto proque le litteras "c" e "g" ha le mesme sonos dur e blande. Iste detalios face un pauco plus difficile apprender lo e parlar lo pro personas qui non es familiarisate con le linguas romanic e anglese, sed al mesme tempore le lingua es multo plus facile a leger e comprender pro parlatores de iste linguas o de linguas influentiate de illos.

Le uso del signos diacritic in esperanto (Ĉ, Ĝ, Ĥ, Ĵ, Ŝ, Ŭ) historicamente ha difficultate le scriptura in le machinas a scriber standard e in le computatores plus ancian, ma actualmente, proque le supporto de Unicode es multo plus frequente, iste problema practicamente ha disparite. Interlingua solmente usa le alphabeto latin basic, sin signos diacritic.

Expressivitate

Le usatores de interlingua face notar que le lingua non solmente conserva le aspecto natural del linguas occidental, ma anque su ric tresor linguistic e significatos subtil. Interlingua flue regularmente del linguas romanic, germanic e slave sur le quales illo es basate, ergo interlingua ha le expressivitate de iste linguas.

Le partisanos de esperanto dice que, pro lor uso liberal del affixos e pro lor flexibilitate in le ordine del parolas, esperanto es tanto expressive como interlingua o ulle altere lingua natural, sed internationalmente plus neutral.

Numero de parlatores

Multe parlatores de esperanto affirma que lor lingua es le unic lingua construite dum le seculo passate que ha plus de alicun milles de parlatores. Solmente un altere lingua artificial attingeva iste record: Volapük, qui supponibilemente haveva 200.000 parlatores in 1890. Tamen non existe un censo realisate con le sufficiente rigor. Le parlatores del lingua de Zamenhof sovente dice que le population de parlatores es inter 100.000 e 3 milliones. Le numero de parlatores de interlingua es estimate inter in pauc centos e 1.500, ma omne le parlatores de un lingua romanic es capabile comprender lo.

Le numero ver de parlatores de un lingua artificial es multo difficile a mesurar, proque illo non es restringite a un area territorial, e isto face practicamente impossibile contar los, e anque proque il es difficile establir con sufficiente precision que es lo que face un persona un parlator de un lingua construite. Esperanto es le unic lingua artificial que ha parlatores native, secundo Ethnologue; le numero de parlatores native de esperanto esserea inter 200 e 2.000.

Textos comparative

Declaration Universal del Derectos Human

Iste es le prime articulo del Declaration Universal del Derectos Human in ambe linguas:

Version in esperanto: Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj: Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco.

Version in interlingua: Declaration Universal del Derectos Human: Tote le esseres human nasce libere e equal in dignitate e in derectos. Illes es dotate de ration e de conscientia e debe ager le unes verso le alteres in un spirito de fraternitate.

Le Patre nostre

Latino	Espaniol	Interlingua	Esperanto
Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra, Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo.	Padre nuestro, que estás en el cielo, Santificado sea tu Nombre; Venga a nosotros tu reino; Hágase tu voluntad así en la tierra como en el cielo. Danos hoy nuestro pan de cada día; Perdona nuestras ofensas Como también nosotros perdonamos a los que nos ofenden; no nos dejes caer en la tentación, y líbranos del mal. Amen.	Patre nostre, qui es in le celos, que tu nomine sia sanctificate; que tu regno veni; que tu voluntate sia facite super le terra como etiam in le celos. Da nos hodie nostre pan quotidian, e pardona a nos nostre debitas como nos pardona a nostre debitores, e non duce nos in tentation, sed libera nos del mal.	Patro Nia, kiu estas en la ĉielo, via nomo estu sanktigita. Venu via regno, plenumiĝu via volo, kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero. Nian panon ĉiutagan donu al ni hodiaŭ. Kaj pardonu al ni niajn ŝuldojn, kiel ankaŭ ni pardonas al niaj ŝuldantoj. Kaj ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malbono.

Ligamines externe

• Sito official de la Universala Esperanto-Asocio (UEA)
• Sito official del Union Mundial pro Interlingua

Referentias

Nota

Iste pagina contine material traducite ab Wikipedia in espaniol. Le articulo original se trova a es:Comparación entre el Esperanto y la Interlingua, e es usate secundo le mandatos del licentia de Wikipedia.