Grammatica de lingua franca nova

Nota

Iste articulo ha necessitate de referentias

Adde referentias a publicationes recognoscite pro render su contento plus verificabile.

Le grammatica de lingua franca nova (elefen) es un simplification del grammatica commun del linguas romanic espaniol, francese, italian, catalan e portuguese. Illo es similar al grammatica de un creole del linguas romanic como le haitiano, le caboverdiano, le papiamento e le chavacano.

Ortographia e pronunciation

Alphabeto

Lingua Franca Nova usa le maxime cognoscite alphabeto in le mundo: le latino.

• Litteras minuscule: a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
• Litteras majuscule: A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z

K (k), Q (q), W (w) e Y (y) non appare in parolas commun. In circum cento parolas international de origine non-romanic, W pote esser scribite como U, e Y como I, pro render le ortographia plus facile recognoscibile: ioga/yoga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web. Extra isto, K, Q, W e Y es solmente usate por preservar le formas original del nomines proprie e le parolas que non es de Lingua Franca Nova.

H es anque noncommun, sed illo es trovate in alcun terminos technic e cultural.

Litteras capital

Un littera capital es usate in le comencio del prime parola in un frase.

Phrases

Subjecto e objecto

Le duo locutiones nominal le maxime importante son le subjecto e le objecto. Lor signification exacte depende del electo del verbo, sed de maniera general, le subjecto es le persona o cosa que executa le action, e le objecto es le persona o cosa que es directemente affectate per le action.

In Elefen, le subjecto sempre precede le verbo, e le objecto sempre seque:

• La gato xasa la scural. – Le catto (subjecto) … perseque (verbo) … le sciuro (objecto).
• La xica gusta la musica. – Le puera (subjecto) ... gusta (verbo) ... le musica (objecto).
• La can dormi. – Le can (subjecto) dormi (verbo).

In alicun casos, pro rationes de stilo o claritate, on pote voler poner le objecto del verbo al initio del phrase. In iste casos, le objecto debe esser sequite per un virgula, e un pronomine de objecto es usate post le verbo:

• La gatos, me no gusta los. – Cattos, io non los ama.

Le major parte del verbos exige un subjecto, sed multes ab illos non exige un objecto.

Complementos

Un altere componente commun de phrases es le complemento. Isto es un description extra del subjecto que pote sequer verbos como es (esser), deveni (devenir), pare (parer), e resta (rester):

• Computadores es macinas. – Computatores (subjecto) … son (verbo) … machinas (complemento).
• La aira pare umida. – Le aere (subjecto) … pare (verb) … humid (complemento).
• La comeda deveni fria. – Le manjar (subjecto) … deveni (verbo) … frigide (complemento).
• La patatas ia resta calda. – Le patatas (subjecto) … remaneva (verb) … calde (complemento).
• Nosa taxe es reconstrui la mur. – Nostre tasca (subjecto) … es (verbo) … reconstruer le muro (complemento: un phrase annidate).
• La idea es ce tu canta. – Le idea (subjecto) … es (verbo) … que tu canta (complemento: un phrase annidate).

In alcun linguas, le objecto pote haber un complemento, como in "Io trova iste fromage disgustose" o "Illes elegeva celle presidente". Iste tipo de complemento non existe in Elefen.

Prepositiones

Un altere importante componente del phrase es le phrase prepositional, que adde detalios ad un nomine o verbo precedente, o al phrase in general:

• La om ia cade tra sua seja. – Le homine (subjecto) ... cadeva (verbo) ... a traverso su sede (phrase prepositional).
• En la note, la stelas apare. – In le nocte (frase prepositionale) ... le stellas (subjecto) ... appare (verbo).
• Me dona esta poma a tu. – Io (subjecto) ... da (verbo) ... iste pomo (objecto) ... a te (phrase prepositional).
• Tu no aspeta como tua foto. – Tu (subjecto) ... non pare (verbo) ... como tu photo (phrase prepositional).

Propositiones

Alcun phrases contine clausulas, que se resemble a phrases minuscul inbuiate in le plus grande phrase. Illos pote modificar phrases nominal, phrases verbal, o le totalitate del plus grande phrase:

• La om ci ia abita asi ia vade a Paris. – Le homine qui habitava hic iba a Paris.
• El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Ille va visitar in julio, quando le tempore es belle.
• On no ia permete me fa la cosas como me ia desira. – Ille non me permitteva facer le cosas como io voleva.
• Me pensa ce el es bela. – Io pensa que illa es belle.

Nomines

Un nomine es typicalmente introducte per determinatores, e pote esser sequite per adjectivos e phrases prepositional, producente un phrase nominal. Nomines typic denota objectos physic tal como personas, locos e cosas, ma nomines pote etiam denotar conceptos plus abstracte que es grammaticamente simile.

Plural

Agregar -s a un nomine lo face plural. Si le nomine singular terminate con un consonante, -es es addite in loco. Le termination plural non affecta le accentuation del parola:

• gato, gatos – gato, gatos
• om, omes – homine, homines

Adjectivos que modifica un nomine non cambia quando le nomine es plural. Ma quando un adjectivo es usate como nomine, illo pote esser pluralisate:

• la bones, la males, e la feas – le bones, le males, e le fedes
• multe belas – multe beltates.

Alcun nomines que es plural in anglese es singular in Elefen:

• El regarda un sisor con un binoculo. – Ille sta a observar un par de scissors con un binoculo.
• On usa un bretela per suporta sua pantalon. – On usa suspenditores pro supportar su pantalones.
• Me ia compra esta oculo de sol en Nederland. – Io ha comprate iste berillos de sole in le Nederland.

Nomines contabile e non-contabile

Como multe linguas, Elefen distingue inter nomines contabile e incontabile. Un nomine contabile (o "nomine contabile") pote esser modificate per un numero, e accepta le plural -s. Nomines contabile typic representa objectos que es clarmente entitates individual, tal como casas, gatos e pensamentos. Pro exemplo:

• un auto; la autos; cuatro autos – un auto; le autos; quatro autos
• un gato; multe gatos; un milion gatos – un gato; multe gatos; un million de gatos

In contrasto, nomines incontabile (a vices nominates "nomines massiv") normalmente non accepta le plural -s. Nomines incontabile typicmente denota masses que non ha clar individualitate, tal como liquidos (aquas, succos), pulvere (sucro, sablo), substantias (metal, ligno), o qualitates abstracte (elegantia, lentor). Quando illos es modificate per un numero o un altere quantitativo, un unitate de mesura es frequentemente addite pro claritate. Pro exemplo:

• la acua; alga acua; tre tases de acua – le aqua; un poco de aqua; tres tassas de aqua
• lenio; multe lenio; du pesos de lenio – le ligno; multe ligno; duo pecias de ligno

Tamen, nomines incontabile pote esser usate de maniera contabile. Ilic, illos denota exemplo o instantias particular:

• Du cafes, per favore. – Duo cafes, per favore.
• Me ia proba multe cesos. – Io ha probate multe fromages.
• On no pote compara la belias de Paris e Venezia. – On non pote comparar le bellezas de Paris e Venetia.

Genere

Nomes normalmente non indica lor sexo. Pro distinguere le sexos, le adjectivos mas e fema es usate:

• un cavalo mas – un cavallo masculin, un stallion
• un cavalo fema – un cavallo feminin, un mara

Ma il ha pauc parolas pro le relationes familial que indica feminin con -a e masculin con -o:

• ava, avo – grandmatre, grandpatre
• fia, fio – filia, filio
• neta, neto – nepta, nepto
• sobrina, sobrino – nepote femina, nepote masculin
• sposa, sposo – sposa, sposo
• tia, tio – tante, uncle
• xica, xico – puera, puero

Il ha etiam pauc paros que usa parolas differente pro le du sexos:

• dama, cavalor – dame, cavaliero
• diva, dio – dea, dio
• fem, om – mulier, homo
• madre, padre – matre, patre
• rea, re – regina, re
• seniora, senior – domina, domino
• sore, frate – soror, fratre

Le rare suffixo -esa forma le variantes feminin de alcun rolos social historic:

• abade, abadesa – abate, abatesa
• baron, baronesa – baron, baronesa
• conte, contesa – conte, contessa
• duxe, duxesa – dux, duchessa
• imperor, imperoresa – imperator, imperatrice
• marci, marcesa – marchese, marquesa
• prinse, prinsesa – prince, princessa
• tsar, tsaresa – czar, czarina

Phrases nominal

Un phrase nominal consiste de un substantivo e lor modifieres: determinativos, que precede le substantivo, e adjectives e phrases prepositionale, que los sequi.

Le duo phrase nominal le plus importante in un phrase es le subjecto e le objecto. Le subjecto precede le verbo e le objecto lo sequi. Altere phrase nominal normalmente es introducte per prepositiones pro clarificar lor function.

Un phrase nominal normalmente debe contener un determinativo - forsan solmente le marcatore del plural -s. Ma iste regulation non se applica a substantivos propri, a nomines de dies del septimana, menses e linguas, e a substantivos non numerabile:

• Desembre es calda en Australia. – Decembre es calide in Australia.
• Nederlandes es mea lingua orijinal. – Le nederlandese es mi lingua original.
• Me gusta pan. – Me ama pan.

Iste regulation anque es frequentemente relaxate quando le phrase nominal sequi un preposition, particularmente in expressiones fixe:

• El es la comandor de polisia. – Ille es le comandante del policia.
• Me no gusta come bur de aracide. – Me non ama mangiar burro de arachide.
• Nos vade a scola. – Nos va al schola.
• Acel es un problem sin solve en matematica. – Iste es un problema non resolvite in mathematica.
• Un virgula pare nesesada per claria. – Un virgula sembla esser necessari pro claritate.

Un adjectivo o determinativo pote esser modificate per un adverbio precedente. Proque adverbios pare al adjectivos, multiple adjectivos normalmente es separate per virgulas o e. In parola, intonation face le distinction clar:

• Sola un poma multe putrida ia resta. – Solmente un pomo multo putride remaneva.
• Me ia encontra un fem bela intelijente. – Io incontrava un mulier belle e intelligente.
• Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente. – Io incontrava un mulier belle, juvene e intelligente.

In alcun casos, un substantivo es justemente un token pro un membro de lor classe. In iste casos, illo face pauc differentia si on usa le articulo definite o indefinite, o si le substantivo es plural o singulare:

• La arpa es un strumento musical. – Le harpa es un instrumento musical.
• Un arpa es un strumento musical. – Un harpa es un instrumento musical.
• Harpas es instrumentos musical. – Harps are musical instruments.

Un pronome es un caso special de un phrase nominal. Pronomes normalmente non pote esser modificate.

Apposition

Dos phrases nominal es dite in apposition quando un sequi directemente le altere e ambos se refere al mesme entitate. In le majoritate del casos, le secunde phrase identifica le entitate:

• la Rio Amazona – le Rio Amazonas
• la Mar Pasifica – le Oceano Pacific
• la Isola Skye – le Isle de Skye
• la Universia Harvard – Harvard University
• la Funda Ford – le Foundation Ford
• Re George 5 – Rege Georgio V
• San Jacobo la major – San Jacobo Major
• Piotr la grande – Petro le Grande
• mea ami Simon – mi amico Simon
• la parola “inverno” – le parola "inverno"
• la libro La prinse peti – le libro Le Parve Principe

Siglas e singule litteras pote sequer directemente un nomine pro modificar lo:

• La disionario es ance disponable como un fix PDF. – Le dictionario anque es disponibile como un fixe PDF.
• El ia porta un camisa T blu de escota V. – Illa portava un camisa T blau con collet V.

Occasionalmente, duo nomines se applica equalmente a un objecto o persona. In iste casos, le nomines es unite per un trait de union:

• un produor-dirijor – un productor-director
• un primador-scanador – un printer-scanner

In omne casos, le suffixo plural -s o -es es applicate a ambes nomines:

• la statos-membros – le statos-membros
• produores-dirijores – productores-directores

Un caso special involue le verbo nomi (nomar):

• Nos ia nomi el Orion. - Nos nomi ille Orion.
• Me nomi esta forma un obelisce. - Io nomi iste forma un obelisco.

Determinatores

Un determinator es un parola que modifica un substantivo por expressar le referentia del susbtantivo, includente su identitate e quantitate.

Predeterminatores

Tota significa "tote" o "totes". Indica le totalitate del substantivo que illo describi. Al contrario de "cada", "tota" tracta le tote como un unitate, e non como individuos separati: Tota linguas es asurda. – Totes le linguas es asurda. Me va ama tu per tota tempo. – Me va ama tu per tota tempo. La lete ia vade a tota locas. – Le lacte vadeva a tote partes. On ia oia la musica tra tota la vila. – On audiva le musica in tote le villa.

"Ambos" significa "ambos" o "ambes". Illo pote esser usate in loco de "tota", quando on dicit que tote le quantitate limita se a duo. Le substantivo debe esser in plural:

• Ambos gamas es debiles. - Ambes le gamas es debiles.

Semanticamente, "tota" e "ambos" non se differentia del quantitativos, ma illos es tractate como un classe a parte pro lor syntaxe: illos se coloca ante omne altere determinante in le phrase nominal, includente "la".

Illos anque pote esser usate como pronomines.

Articulos

Elefen ha duo articulos - l'articlo determinate la e l'articlo indeterminate un. "Determinate" (o "definite") significa que le substantivo indica un cosa "ja definite", e que, pro tanto, non se refere a un cosa nove.

La introduce un substantivo referente a qualcosa o qualcuno cognoscite per le interlocutor. Illo se usa in le sequente situationes:

• Le cosa ha ja essite mentionate:
  • Me ia compra un casa. La casa es peti. - Io ha comprate un casa. La casa es parve.
• Le interlocutor pote facilemente devinar que le cosa existe:
  • Me ia compra un casa. La cosina es grande. - Io ha comprate un casa. La cucina es grande.
• Le resto del frase es sufficientemente clar:
  • El ia perde la numeros de telefon de sua amis. - Ille ha perdite le numero de telephon de su amicos.
• Le interlocutor pote comprender lo:
  • La musica es bela, no? - Le musica es belle, nonne?
• Le cosa es ben cognoscite per omnes. Illo es de dominios de cognition e substantivos abstracte:
  • La luna es multe distante de la tera. – La luna esta muy distante de la tierra.
  • Me no comprende la matematica. – No comprendo las matemáticas.
  • El ama la cafe. – Ille ama le cafe.
  • La felisia es plu importante ca la ricia. – Le felicitate es plus importante que le ricchessa.

Un introduce un substantivo singule que expresse omne cosa que le interlocutor ancora non cognosce. Illo non pote esser usate con substantivos plurale o non contabile.

• Me vole leje un libro. – Io vole leger un libro.
• Un gato ia veni en la sala. – Un gatto ha entrato in le sala.

Algunes linguas ha articulos partitive que indica le quantitates non specificate de un substantivo non contabile. Elefen usa la o anque nulle articulo:

• Me gusta la cafe. – Io ama le cafe.
• Me gusta cafe. – Io ama le cafe.
• Me bevi cafe. – Io bibe cafe.

Demonstrativos

Le demostrativos designa lo que le substantivo expressa, locando lo in tempore, spatio o in le texto mesme.

"Esta" significa "iste/ista/istes/istas". Es simile a "la", e sempre designa qualcosa prope al interlocutor, sia physicamente o metaphoricamente:

• Me posese esta casa. – Io possede iste casa.
• Esta libros es merveliosa. – Iste libros es meravellose.
• Me gusta esta cafe. – Io gusta le cafe.
• Esta mense ia es difisil. – Iste mense ha essite difficile.
• Esta frase conteni sinco parolas. – Iste frase contene cinque parolas.

"Acel" significa "ille/illa/illes/illas". Es simile a "la", ma designa un cosa distante del interlocutor o, al minus, plus distante que lo que representa "esta":

• Acel xico regarda acel xicas. – Ille chico regarda illas chicas.
• Atenta denova en acel modo. – Tenta novemente de ille maniera.
• Acel torta es noncomable. – Ille torta es noncomestibile.

"Esta" e "acel" pote esser transformate in pronomines.

Interrogativos

Le determinatores interrogative es un maniera de crear questiones.

"Cual" questiona "qual" o "que":

• Cual animal es acel? – Qual animal es iste?
• Cual vejetales es la plu bon? – Qual vegetales es le melior?
• Tu veni de cual pais? – De que pais veni tu?
• Cual fenetras es rompeda? – Qual fenestras es rupte?
• Cual pinta tu prefere? – Qual pintura prefere tu?

"Cuanto" questiona "quanto" con un nomine plural contabile, e "quanto" con un nomine incalculabile:

• Cuanto casas es en tua strada? – Quante casas ha in tu strada?
• Cuanto pan tu pote come? – Quanto pan pote tu mangiar?

"Cual" e "cuanto" anque es usate como pronomines.

Determinatores de selection

Le selection determinatores selige individuos specific del tot set:

• cada – cata, omne
• cualce – quicunque, qualcunque
• alga – alcun, un pauc, nulle, cualcunque
• no – nulle
• sola – solmente, unicmente

Cada significa "cata" o "omne", considerante omne le elementos separatemente como individuos. Le substantivo debe esser singular ma numerabile:

• Cada can ave un nom. – Cata can ha un nomine.
• Me no ia leje cada parola. – Io non legeva omne parola.
• Tu fa la mesma era a cada ves. – Tu face le mesme error omne vice.

Cualce significa "qualcunque", i.e. non importa le qual. Le substantivo normalmente es numerabile. "Qualcunque" con un substantivo non numerabile es generalmente "alga":

• Prende cualce carta. – Selige qualcunque carta.
• Cualce contenadores va sufisi. – Qualcunque recipiente va sufficer.

Alga indica que le identitate del referente del substantivo es non specificate:

Io legeva ille in alcun libro. – Io legeva ille in ulle libro (o altere). Forse io revenira alcun die. – Forse io revenira ulle die. Alcun cosa es rompite. – Alcun cosa es rompita.

Quando usate con un substantivo que es non numerabile o un substantivo que es numerabile e plural, alga indica que non solmente le identitate del referente es non specificate, ma etiam su quantitate. Le quantitate es comprendite como generalmente pauce - altrimenti on diceria multe - ma non con emphase pauce como con poca:

• Me va leje alga libros. – Io va leger ulle libros / un pauc de libros.
• Alga polvo ia cade de la sofito. – Alcun pulvere cadeva del tecto.
• El ave alga pan en sua sesto. – Illas habeva ulle pan in lor cesta.

No significa "nulle". Illo indica que le referente del substantivo es absente o non-existent:

• Me ave no arbores en mea jardin. – Io non ha arbores / Io ha nulle arbores in mi jardin.
• Tu va senti no dole. – Tu non sentira nulle dolor.
• No arbor es plu alta ca la tore Eiffel. – Nulle arbor es plus alte que le torre Eiffel.
• Me ia encontra no person en la parce. – Io non incontrava nulle persona in le parco.

Sola significa "solmente", i.e. solmente isto e nulle altere:

• El es la sola dotor en la vila. – Il es le sol medico in le vila.
• Estas es la sola du parolas cual nos no comprende. – Istes es le sol duo parolas que nos non comprende.
• Me va destrui la mur con un sola colpa. – Io destruerá le muro con un sol colpo.

Iste determinatores, con exception de no e sola, pote etiam esser usate como pronomines. Illos forma etiam le pronomines special cadun, cualcun, algun e nun, que se refere al personas. Pro referer se a cosas, le determinatores es simplemente sequite per cosa.

Possessivos

Le determinatores possessive es mea, tua, nosa e vosa:

• Mea gato ia come un mus. – My cat ate a mus.
• Me gusta multe tua dansa. – I like your dance very much.
• Nosa ecipo va gania la premio. – Our team will win the prize.

Le possession anque pote esser indicate con un phrase como "de me":

• Isto es tu casa. - Questa è la tua casa.

Le tertie persona possessive es "sua", indifferente si le pronomine equivalente es "el", "lo", "los", "on" o "se":

• La ipopotamo abri sua boca. – Le hipopotamo aperi sua boca. (reflexive)
• Nos regarda sua dentes. – Nos reguarda su dentes. (non reflexive)

Pro exprimer "lor" (es decir, "de los" o "de se" si "se" es plurale), se pote usar le determinator "lor" in vice de "sua". Ma isto nunquam es obligatori. Sempre es possibile usar "sua" (e plus traditional), ma in certe frases "lor" pote esser plus clar:

• La otelor mostra lor sala a sua visitores. – Le hospitator monstra lor camera a lor visitatores.
• La visitores gusta multe lor sala / sua sala. – Le visitatores ama multo lor camera / sua camera.
• Ance la otelor gusta lor sala. – Anque le albergero ama su camera.

Quantificatores

Quantificatores es determinatores que adjuta a exprimer la quantitate o quantia del referente del substantivo:

• -s – -s (marcator de plural)
• un – un, uno
• du, tre, quatro… – duo, tres, quatro…
• multe – multe, multo
• poca – pauco, poc
• plu – plure, plu
• la plu – le plus
• min – minus, meno
• la min – le minus

Le marcator de plural -s es le quantificator le plus basic. Un phrase nominal que include un substantivo plural non requere ulle altere determinator:

• Me va leje libros. – Io va leger [alicun] libros.
• Me va leje la libros. – Io va leger le libros.

Un es le articulo indefinite, ma etiam le numero "uno". Illo indica un quantitate singulare del referente del substantivo. Le substantivo debe dunque esser contabile sed singular:

• Me ave un frate e du sores. – Io ha un fratre e duo sorores.

Le altere numeros cardinal – du, tre, quatro, etc. – es similmente quantificatores.

• Me ave tre gatos obesa. – Io ha tres cats pingue.
• Me ave cuatro plu anios ca mea frate. – Io ha quatro annos plus que mi fratre.

Multe indica un grande quantitate del referente del substantivo. Illo significa "multe" con un substantivo plural contabile e "multo" con un substantivo non contabile:

• Esta casa sta ja asi tra multe anios. – Iste casa ha state hic pro multe annos.
• La pijones come multe pan. – Le pigeones mangia multe pan.

Poca es le contrari de multe e indica un parve quantitate. Illo significa "pauco" con un substantivo plural contabile e "poc" con un substantivo non contabile:

• Me reconose poca persones. – Io recognosce pauco personas. (vermente non multe)
• El pote dona poca aida. – Ille pote dar poc adjuta. (vermente non multe)
• Compare: Me pote leje alga parolas. — Io pote leger un pauc de parolas. (un parve numero)

Plu significa "plure". Illo indica un quantitate plus grande del referente del substantivo e pote esser usate con substantivos plural e non contabile. La plu significa "le plus" – le quantitate le plus grande:

• Tu ave plu libros ca me. – Tu ha plu libros que me.
• La plu linguas es bela. – Le plus de linguas es belle.
• Plu pan es en la cosina. – Il ha plu pane in le cosina.
• La plu fango es repulsante. – Le plus de fango es repellente.

Min es le contrari de plu e significa "minus" o "pauco". Illo indica un quantitate minus grande e pote esser usate con substantivos plural e non contabile. La min significa "le minus" o "le pauc":

• Me desira min vejetales ca el. – Io vole minus de legumes que illa.
• Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose. – Tu ha legite le minus de libros de alcuno que io cognosce.
• El ave min interesa a cada dia. – Ille ha minus interesse cata die.

Tote quantificatores pote esser convertite a pronomines.

Determinatores de similitate

Quatro altere determinatores se occupa de similaritate e differentia:

La mesma significa "le mesme". Generalmente, le parola la non pote esser omitite, ben que pote esser substituite per esta o acel:

• Tu porta la mesma calsetas como me. – Tu portas le mesme calzas que io.
• La gera ia comensa en la mesma anio. – Le guerra comenciava in le mesme anno.
• Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana. – Nos retornara a iste mesme topico post un septimana.

Otra significa "altere":

• Nos ave aora esta tre otra problemes. – Nos ha ora iste tres altere problemas.
• La otra solve ia es plu bon. – Le altere solution esseva melior.
• Tu ave otra pan? – Tu habe altere pan?

Tal significa "tale", es dicere, de iste o ille specie:

• Me construi un macina de tempo. – Io sta construente un tal machina.
  • Tal cosas es nonposible. – Tales cosas es impossibile.
• Me xerca un abeor. – Io cerca un apicultor.
  • Me no conose un tal person. – Io non cognosce tal persona.
• Tu vole repinti la sala? – Tu vole repinger le camera?
  • Me prefere evita tal labora. – Io prefere evitar tal travalio.
• Tu ave plu libros como estas? – Tu ha plus libros tal?
  • Si, me ave du otra tal libros. – Si, io ha duo altere libros tal.

Propre significa "proprie", como in "le mi proprie", emphasizando le possessore del nomine. Illo es particularmente utile post le determinatore sua pro clarificar que le signification es reflexive, es dicere, que le nomine pertine al subjecto del frase:

• Mea propre idea es an plu strana. – Mi proprie idea es ancora plus strangie.
• El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo. – Illa trovava le sciarpa de su marito e la poneva circa su proprio collo.

Ordine del determinatores

Le determinatores sequi un ordine particular:

• Le predeterminatores tota e ambos, si presente, precede tote le alteres.
• Postea, veni un articulo, un demonstrativo, un interrogativo, un determinator de selection o un possessive. Normalmente, non ha plus que un tal determinator in un phrase nominal.
• Postea, pote haber uno o plus quantificatores o determinatores de similaritate. Un determinator de similaritate nunquam es le prime parola in un phrase nominal singulare contabile. Sempre illo precede un altere determinator - o duo, si un de illos es un predeterminator (ex.: tota la otra libro).
• Le adjectivos bon e mal, benque non esser determinatores, normalmente precede le nomine, seguente tote le determinatores.

Pro exemplo:

• El ia colie sua poca posesedas e parti. – El colligeva su pauc posesiones e partiva.
• Un otra problem es la manca de aira fresca asi. – Un altere problema es le manco de aere fresc hic.
• Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases. – Nos ancora non ha traducite iste quatro altere phrases.
• Tota la omes ia vade a la costa. – Tote le homines iba al costa.

Pronomines

Un pronomine es un parola que substitue un gruppo nominal plus longe.

Pronomines personal

• me – io, mi, me
• tu – tu, ti, te, su, vos
• el – ille, illa, ello, le, la, lo (un persona)
• lo – ille, illa, ello, le, la, lo (un cosa)
• nos – nos, nostre
• vos – vos, vostre, su
• los – illos, illas, les, las, los, lor/su

Gruppos pronominal

Tu es singular e vos es plural in omne situationes, tanto formale como casual.

El es usate pro referer a personas, e anque a animales como mammiferos e aves. Illo pote esser metaforicamente applicate etiam a altere creaturas, robotos, le luna, tempestates, etc.

Lo es usate pro referer a cosas, creaturas simple, ideas, conceptos, etc.

Los es usate como plural de ambes el e lo.

Elefen normalmente non distingue "il" e "illa". Le formas elo ("il") e ela ("illa") es raras, ma pote esser usate pro evitar un repetition excessive del nomines de personas quando on parla de un homine e un mulier in le mesme contexto.

• Do es Joana? El es en la jardin. – Ubi es Joana? Illa es in le jardin.
• Do es mea come de matina? Lo es en la cosina. – Ubi es mi jentaculo? Illo es in le cosina.

Un pronomen personal pote esser sequite per un proposition relative. Si le signification resta clar, le pronomen pote esser omittite, deixante le pronomen relative facer le duple function:

• El recorda sempre la nomes de los ci el ia encontra. – El sempre memora le nomines de illos que ille ha incontrate.
• Me respeta tu, ci es tan saja. – Me te respecta, qui es si sapiente.
• El ci osa, gania. – Ille qui osa, gania.
• Ci osa, gania. – Qui osa, gania.

On es un pronomen indefinete general, simile a "on" in francese o "man" in germano. Illo significa "le gente in general" o "un persona arbitrari" - o, in anglese idiomatic, "they" o "you". Illo frequentemente evita le necessitate de un verbo passiv:

• On dise ce tu va parti. – On dice que tu va partir.
• On debe repete la verbo. – On debe repetir le verbo.

Se es le pronomen reflexive pro le tertie persona, tanto singular como plural. Illo refere al subjecto del verbo actual, ma nunquam es le subjecto mesme:

• Lo limpi se. - Illo se netta.
• Los lava se. - Illi se lava.

Le pronomen possessive ("mine", "tua", etc.) es le mesme que le determinante possessive ("my", "your", etc.), precedite per "la":

• Me ia trova mea libros, ma tu no ia trova la tuas. – Me trovava mi libros, ma tu non trovava le tuos.
• Lo es ance plu grande ca la mea. – Lo es anque plus grande que le mio.
• No toca acel jueta! Lo no es la tua. – Non tocca illo joculo! Illo non es le tuo.

Pronomines determinator

Juste como un adjectivo pote esser convertite a un nomine, similmente le majoritate de determinatores pote esser convertite a pronomines. Le pronomines "esta", "acel", e "otra" sempre adde -s in le forma plural. Alcun altere pronomines anque pote prender -s si isto rende le cosas plus clar.

• tota, totas – tote
• ambos – ambes
• esta, estas – iste, istos
• acel, aceles – ille, illos
• cualce, cualces – alcun, qualecunque, qualcunque
• cada – cata
• alga, algas – alcun, alicun
• cual – qual
• multe, multes – multe, multes
• poca, pocas – pauce, paucas
• plu – plus
• la plu – le plus
• min – minus
• la min – le minus
• un/la otra, (la) otras – un altere, le altere, alteres
• la mesma, la mesmas – le mesme, le mesmes
• un tal, tales – tal un, tales, tal unes

Exemplos:

• Estas aspeta bela! – Istas pare belle!
• Prende cualce. – Prende cualcunque (de un selection).
• Me no vole judi, car me gusta egal cada. – Io non vole judicar, proque io ama equalmente cata un.
• Me vole grasia cada de esta persones. – Io vole gratiar cata un de iste personas.
• Alga(s) pensa ancora ce la mundo es plata. – Alcunes (personas) ancora crede que le mundo es plate.
• Tu ia versa mal la vino. Alga es sur la table. – You’ve poured the wine badly. Some (of it) is on the table.
• Multe(s) de nos es programores. – Multes de nos es programmatores.
• Me no ia regarda multe(s) de acel filmas. – Io non ha viste multes de ille filmes.
• Me reconose poca(s) de la persones en la fola. – Io recognosce pauc de ille personas in le tumulto.
• Plu va ariva pronto. – Plu arrivera presto.
• Alga parolas es clar, ma on no pote leje fasil la plu. – Algunes parolas es clar, ma le majoritate non pote esser lete facilemente.
• Tu ave min ca me. – Tu ha minus que me.
• Me vole bonveni tota(s) de vos. – Io vole dar vos a tots le benvenita.
• Me ia compra sinco libros nova, ma me ia lasa tota(s) en la bus. – Io ha comprate cinque nove libros, ma io lassava los totes in le autobus.
• Ambos de la enfantes jua felis. – Ambes le infantes joca felicemente.

Le numeros cardinal pote esser usate como pronomines que indica gruppos de un dimension specificate. Iste pronomines generalmente non prende le plural -s e non necessita determinatores.

• Tre de mea amis va ariva a esta sera. – Tres del mi amicos arrivera iste vespera.
• Cuanto pizas tu ia come? – Quantos pizzas tu ha mangiate?
• Cuatro! – Quatro!
• La cuatro de nos va come en junta. – Nos quatro mangiara insimul.
• Un de mea gatos manca. – Un del mi gattos es mancante.
• La tre ia abita en la mesma aparte. – Le tres viveva in le mesme appartamento.

Pro indicar multiplos indeterminate de numeros como sento, mil o milion, se adde le plural -s.

• On ia ave miles de persones a la conserta. – Il habeva milles de personas al concerto.
• A cada anio, miliones migra a otra paises. – Cata anno, milliones immigra a altere paises.
• On ia vacui miles de plu persones de locas inondada par la deluvias. – Milles de personas plus esseva evacuate ex zonas inundate per le inundationes.
• On pote fatura plu sentos per servi. – Tu pote esser accusate de centenas additional pro le servicio.

"La" non pote esser convertite a un pronome. In su loco, on usa "el", "lo" e "los":

• La casa de mea padre es plu grande ca lo de mea frate. – Le casa de mi patre es plus grande que le de mi fratre.
• Lo es ance plu grande ca lo cual me intende compra. – Illo es etiam plus grande que illo que io intende comprar.

"Non" non pote esser usate como un pronome, ma illo forma "nun" e "no cosa". Anque, le numero zero pote esser usate como un pronome.

Le expression idiomatic "la un la otra" (o "lunlotra") significa "un altere" o "un altere". Illo ha variantes como "la un o la otra" (un o l'altere), "la un pos la otra" (o "pos lunlotra", un post l'altere) e "la un sur la otra" (o "sur lunlotra", un super l'altere):

• La xicos colpa la un la otra / lunlotra. – Le pueros se colpava reciprocemente.
• Me pila mea crepes la un sur la otra / sur lunlotra. – Io empila mi crapes un super le altere.

In alcun phrases, un pronome es immediate sequite per un verbo e risca de esser misintelligite como un determinatore sequite per un verbo reusate como un nomine. Per exemplo, foras del contexto, on non pote esser secur si acel veni de Italia significa "il action de venir de Italia" o "il veni de Italia". In le majoritate de casos, le contexto face le signification completemente evidente. Ma principiantes in Elefen, e illes qui vole evitar omne risco de ambiguitate, pote adde un nomine simple - como persona o cosa - post le determinatore in loco de convertir lo a un pronome.

• Acel cosa veni de Italia. – Iste cosa veni de Italia.
• Recorda ce alga persones (o algas) abita en sua auto. – Memora que alcun personas vive in lor autos.

In alcun casos, on desira clarificar que le nomine verbal non es un verbo. Con parolas como "alga", "multe" e "poca", on pote adde "de" inter le determinator e le nomine; le determinator deveni alora un pronome, ma le nomine non deveni un verbo. Con altere determinatores, como "esta" e "acel", on pote adde "la" ante le determinator:

• La profesor ia demanda alga de atende. – Le professore requestava un poco de attention.
• Multe de labora pote es evitada. – Multe labor pote esser evitate.
• La esta deside no es un bon resulta. – Iste decision non es un bon resultado.

Verbos

Un verbo typic denota le occurrence o abandonamento de un action (currer, stoppar), un relation (haber, perder), o un stato (stare, fondir). In Elefen, verbes non cambia pro indicar cosas como tense o modo. In vice de isto, adverbios es usate - particularmente le tres preverbes ia, va, e ta. Qualcunque verbo pote esser reusate sin cambia como un substantivo.

Tempos

Le futuro tense es marcate con va (un parola de origine francese). Le passato tempores, includente le perfecto e plusquamperfecto, es marcate con ia (de origine Chavacano). Iste es adverbios special que precede le verbo. Le presente tense non ha marca:

• Me canta. – Io canta / Io sta cantante.
• Me va canta. – Io cantara / Io sta per cantar.
• Me ia canta. – Io cantava / Io ha cantate / Io habeva cantate.

Historias frequentemente describi eventos que ha occurrite in le passato (o in un passato imaginari), o cuje position in tempore non es importante pro le lector. In tales casos, le ia pote esser omittite.

Elefen non distingue le aspectos perfecto e imperfecto del verbo (per exemplo, "Io mangiava", "Io soliteva mangiar", "Io ha mangiate", "Io habeva mangiate"). Tamen, on pote facilemente clarificar le sequentia temporal de duo actiones per marcar le plus tempran con ja ("jam"):

• Cuando tu ia encontra nos, nos ia come ja. – Quando tu nos incontrava, nos habeva ja mangiate.
• Si tu reveni doman, me va fini ja la labora. – Si tu reveni manana, io habera ja finite le laboro.
• Sempre cuando me ateni la fini de un capitol, me oblida ja la titulo. – Sempre que io arriva al fin de un capitulo, io ja habeva oblidate le titulo.

Il ha altere manieras pro clarificar le sequentia temporal:

• Me ia come ante aora. – Io mangiava ante nunc.
• Me ia come plu temprana. – Io mangiava plus prime.
• Me ia fini come. – Io habeva finite de mangiar.
• Me va come pronto. – Io mangiara presto.
• Me comensa come. – Io comencia mangiar.
• Me va come pos acel. – Io mangiara postea illo.
• Me va come plu tarda. – Io mangiara plus tarde.
• Me ia abitua come en la note. – Io habeva le habitu de mangiar durante le nove.
• Me ia come abitual en la note. – Io soliteva mangiar durante le nove.

Elefen ha un particula "irrealis" optional ta (de origine haitian) que pote esser usate pro indicar que un cosa es irreal, incerte, o simplemente possibile o desirate. Un phrase con ta se refere a un realitate alternative. In phrases con si ("si"), ta es addite al proposition principal, ma illo normalmente es omittite in le proposition "si" – ben que su inclusion ibi non es prohibite. Isto pote suggere un futuro que es minus probabile que un usante va. Ta pote anche transmittar un polite requesta. Illo pote esser usate in differente situationes ubi multe linguas usarea le modos subjunctive o conditional, e illo frequentemente corresponde al parola anglese "would":

• Si me ta rena la mundo, cada dia ta es la dia prima de primavera. – Si io regnarea le mundo, cata die essera le prime die de primavera.
• Si lo no esiste, on ta debe inventa lo. – Si illo non existeva, on deberea inventar lo.
• Si tu canta, me va escuta. – Si tu canta, io audira.
• Si tu va canta, me va escuta. – Si tu va canta, io va audir.
• Si tu canta, me ta escuta. – Si tu canta, io audirea.
• Si tu ta canta, me ta escuta. – Si tu cantava, io ascoltarea.
• Me duta ce tu ta dise acel. – Io dubita que tu diceret isto.
• Tu ta dona la sal, per favore? – Passa me le sal, per favore.

Normalmente, solmente un de va, ia e ta pote esser usate con cata verbo. Un exception es ia ta, que ha le mesme signification que le conditional passate in le linguas romance e "would have" in anglese. Un exemplo es un commento amusante de Richard Nixon:

• Me ia ta es un bon pape. - Io haberea stato un bon papa.

In contrasto con le anglese, le discurso indirecte in Elefen conserva le tempore del enuntiation original:

• El ia dise ce la sala es fria. = Ille diceva: "Hodie, le camera esseva frigide." - Ille diceva que le camera esseva frigide. = Ille diceva: "Hodie, le camera esseva frigide."
• El ia demanda esce la sala es fria. = El ia demanda: “Esce la sala es fria?” – Ille demandava: "Es que le camera es frigide?" - Ille demandava si le camera esseva frigide. = Ille demandava: "Es que le camera es frigide?"
• El ia pensa ce la sala ia es fria. = El ia pensa: “Ier, la sala ia es fria.” – He thought the room had been cold. = Ille pensava que le camera habeva essite frigide. = Ille pensava: "Iere, le camera habeva essite frigide."

Abbreviaturas

Il ha multe abbreviationes que es usate in Elefen. Illos non es scripte con punctos.

Il ha plure abbreviationes pro parolas o frases commun. Iste non es capitalisate, excepte al initio de un frase:

• acc (ance conoseda como) – a.k.a. (anque cognoscite como)
• aec (ante la eda comun) – BCE (before the common era) / BC (before Christ)
• ec (de la eda comun) – CE (common era) / AD (anno domini)
• etc (e tal cosas, e tal continuante) – etc (et cetera), and so on
• lfn – LFN (Lingua Franca Nova)
• n (numero) – number
• nb (nota bon) – NB (nota bene), please note
• ovn (ojeto volante nonidentifiada) – UFO (unidentified flying object)
• p (paje, pajes) – p (page), pp (pages)
• pd (per dise) – i.e. (id est), that is, that is to say
• pe (per esemplo) – e.g. (exempli gratia), for example
• pf (per favore) – please
• ps (pos scrive) – PS (post scriptum), postscript
• tv (televisa, televisador) – TV (television)
• v (vide) – see (introducing a cross-reference)

Elefen retene tamben algunes abbreviationes de altere linguas que es recognoscite internationalmente, includente le abbreviationes standard pro le unidades metric:

• cd (disco compata) – CD (compact disc)
• pc (computador personal) – PC (personal computer)
• cm (sentimetre) – cm (centimeter)
• km (cilometre) – km (kilometer)
• mg (miligram) – mg (milligram)
• μm (micrometre) – μm (micrometer)
• MB (megabait) – MB (megabyte)

Le formas abbreviate de nomines proprie e titulos usa majusculas. Ma parolas minor como "la" e "de" - que non es in majuscula in le forma plen del nomine - non es includite in le abbreviation. Tale nomines es frequentemente introducite per "la", etiam quando abbreviate.

• Dr (dotor) – Dr (as part of a person’s name)
• Sr (senior) – Mr (as part of a person’s name)
• Sra (seniora) – Mrs, Miss, Ms (as part of a person’s name)
• la NU (Nasiones Unida) – the UN (United Nations)
• la RU (Rena Unida) – the UK (United Kingdom)
• la SUA (Statos Unida de America) – the USA (United States of America)

Alcuni nomines propri es melio cognoscite internationalmente como abbreviationes non-traducite, e illos es retenite in Elefen:

• IBM - IBM (International Business Machines Corporation)
• KGB - KGB (Комитет государственной безопасности, Comité pro le Securitate de Stato)