Grammatica de interlingua
Le grammatica de interlingua es un grammatica anglo-romance simplificate. Illo es plus simple que le grammatica anglese o le grammatica del linguas romance, germanic e slave. Le intention del IALA esseva, que interlingua sia, essentialmente, regular, simple a apprender e inseniar e le "medio" del principal linguas romance de origine europee.
Parolas (terminos) essential son: tempore, genere, numero, persona, modo, morphema, partes del phrase, syntaxe, semantica, phonema, phonetica, phonologia. Illos non son explicate hic.
Articulo[modificar | modificar fonte]
Le articulo indefinite es in omne casos un, e le articulo definite es in omne casos le. Illo exhibi nulle accordo in forma con le substantivo sequente (non cambia con le numero - sia singular, sia plural - o con le genere).
| articulo indefinite | articulo definite |
|---|---|
| un patre | le patre (sing.), le patres (pl.) |
| un infante | le infante (sing.), le infantes (pl.) |
| un amica | le amica (sing.), le amicas (pl.) |
Substantivo[modificar | modificar fonte]
Le grande majoritate del substantivos fini in un del vocales -a (pagina), -e (libertate) e frequentemente -o (fructo). Quando le termination -o occurre in un parola que designa un esser masculin, le correspondente feminin pote esser representate per le mesme parola con le termination substituite per -a. Exemplos: amica – amico, maestra – maestro, italiana – italiano.
Le plural es formate per le addition de -s. Si le substantivo fini in un consonante, le desinentia es -es; e si iste consonante es -c, le desinentia es -hes (pro mantener le pronunciation de [k]):
| singular | plural |
|---|---|
| fructo | fructos |
| tempore | tempores |
| planta | plantas |
| generation | generationes |
| roc | roches |
| albricoc | albricoches |
Verbo[modificar | modificar fonte]
Le verbos in Interlingua non ha conjugation dependente del persona grammatical, in genere, numero e persona. Le verbos depende solmente del tempore grammatical. Tote le formas del verbo pro tote le pronomines personal (io, tu, ille, illa, illo, nos, vos, illes, illas, illos) es identic secundo le distincte tempore grammatical.
Le verbos in Interlingua fini in -r in le infinitivo, e con -a, -e, o -i in le presente. Le passato simple, futuro e modo conditional se forma per suffixos al forma presente − respectivemente -va, -ra e -rea (-ra e -rea sempre accentuate como indicate per le sublineamento ci).
Le duo participios etiam se forma con suffixos. Le participio presente se forma con le suffixo -nte (o -ente si le verbo fini -ir). Le participio passate se forma con le suffixo -te (ma con verbos in -er le termination cambia ab -ete a -ite).
Pro le tres typos de verbos – parlar (-ar), vider (-er), audir (-ir) – le septe formas essential pro le modos e tempores simple + le duo participios es:
| Formas essential del verbos | |||||
| Tempore | finales | verbos in -ar | verbos in -er | verbos in -ir | |
| Infinitivo | -r | parlar | vider | audir | |
| Presente | – | parla | vide | audi | |
| Passato | -va | parlava | videva | audiva | |
| Futuro | -ra | parlara | videra | audira | |
| Conditional | -rea | parlarea | viderea | audirea | |
| Participio presente | -(e)nte | parlante | vidente | audiente | |
| Participio passate | -te | parlate | vidite | audite | |
Formas irregular de tres verbos[modificar | modificar fonte]
In practica, tres verbos commun ha formas curtate, irregular e optional: Le majoritate del usatores de interlingua usa le tres: es, ha e va como le formas presente de esser, haber e vader. Alcun usatores usa son como le forma presente de esser, quando le subjecto es plural. Plus rarmente, duo formas presente alternative de esser es usate pro le prime persona: io so e nos somos.
Le subjunctivo es usate in secundari propositiones pro indicar que le declaration es incerte o hypothetic: Que on sia caute! Ille interveniva a fin que iste falta sia impedite.
| Formas irregular optional del verbos | ||||
| Infinitivo | esser | haber | vader (ir) | |
| Presente | es son (plural) |
ha | va | |
| Passato | era | – | iva | |
| Futuro | sera | – | ira | |
| Conditional | serea | – | irea | |
| Imperativo Subjunctivo |
sia | – | – | |
| Participio presente | – | – | iente | |
| Participio passate | – | – | ite | |
Tempores composite[modificar | modificar fonte]
Pro cata forma del tempores del verbo, hic pro le modello crear (un verbo in -ar), vide le formas sequente:
| \ activo simple persona |
Infinitivo | Presente | Passato | Futuro | Conditional |
|---|---|---|---|---|---|
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
crear | crea | creava | creara | crearea |
| \ activo ... |
Infinitivo perfecte | Perfecto | Plusquamperfecto | Futuro perfecte | Conditional perfecte |
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
haber create | ha create | habeva create | habera create | haberea create |
Le tempore perfecte (passate composite) ha le mesme signification como le passato simple.
Altere tempores[modificar | modificar fonte]
Altere formas del verbos include:
- Gerundio: Le infinitivo pote esser usate como un substantivo. Quando il es appropriate, le gerundio pote esser pluralisate. Exemplo: Le rimar es difficile, quando on non es un poeta. Iste lamentar eterne me enoia.
- Imperativo: Il ha duo formas del imperativo. Le forma presente es plus directe, e le infinitivo es plus impersonal. Exemplos: Non fuma in iste local! Non fumar!
- Cohortativo: Un tempore que suggere un action e es plus dulce que le imperativo. Le verbo usa le forma presente e le phrase comencia con que. Exemplo: Que nos compra gelatos!
Le participio presente es usate como un adjectivo o un verbo in un proposition participial. Le participio passate es usate como un adjectivo, un verbo in un proposition participial e pro formar tempores composite.
Passivo[modificar | modificar fonte]
Le passivo (o voce passive) es formate per esser in le tempore pertinente, le participio passate del verbo pertinente, e le preposition per pro indicar le agente del action. Concernente le altere formas de passivo, vide: Formas del passivo, comparation inter Interlingua e Novial
| \ passivo simple |
Infinitivo | Presente | Passato | Futuro | Conditional |
|---|---|---|---|---|---|
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
esser create | es create | esseva create | essera create | esserea create |
| \ passivo ... |
Infinitivo perfecte | Perfecto | Plusquamperfecto | Futuro perfecte | Conditional perfecte |
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
haber essite create | ha essite create | habeva essite create | habera essite create | haberea essite create |
Adjectivo[modificar | modificar fonte]
Le grande majoritate del adjectivos fini in le vocal "-e" (delicate, parve), o in un del consonantes -l, -n, -r, -c (natural, equal, american, par, cyclic). Adjectivos placiate immediatemente presso un substantivo seque le substantivo (isto es le normal e le plus frequente). Adjectivos multo usate sovente se trova ante le substantivo: un bon homine, le bon infantes, le belle flor, belle flores. Si il ha duo adjectivos que ha relation con le substantivo, un de illos es placiate ante le substantivo, le altere post le substantivo: le recente publication extraordinari.
Le adjectivo ha nulle inflexion o accordo adjectival (exemplos: Le parve femina es belle. Parve feminas es belle). Grados de comparation de adjectivos es exprimite per le adverbios plus e minus. Quatro adjectivos ha synonymos parallel de su grados regular de comparation.
| adjectivo | comparativo | superlativo |
|---|---|---|
| grande | plus grande (= major) | le plus grande (= le major = maxime) |
| parve | plus parve (= minor) | le plus parve (= le minor = minime) |
| bon | plus bon (= melior) | le plus bon (= le melior = optime) |
| mal | plus mal (= pejor) | le plus mal (= le pejor = pessime) |
| adjectivo | comparativo | superlativo |
|---|---|---|
| grande | minus grande | le minus grande |
| parve | minus parve | le minus parve |
| bon | minus bon | le minus bon |
| mal | minus mal | le minus mal |
Adverbio[modificar | modificar fonte]
Un adverbio es un parola, que da plus de informationes de un verbo, un adjectivo o un altere adverbio. Pro formar adverbios -mente es addite al adjectivo:
- normal - normalmente, recente - recentemente
Si le ultime littera del parola es un -c, on adde -amente:
- public – publicamente, ric – riccamente [1]
Exemplos de adverbios in interlingua: ubi?, hic, ibi, la, illac; quando?: ora, nunc, tosto, postea, antea, pois, heri, hodie, deman, jammais, olim, quandocunque, frequentemente, sovente, rarmente, intertanto, nunquam, non jammais; como?: assi, si, altere, tal(mente), ben, quanto?: tanto, multo, poco, pauco, aliquanto, plus, minus; tamen, dunque
Adverbio interrogative[modificar | modificar fonte]
Exemplos: ubi, quando, quanto, como, proque, perque
Pronomine[modificar | modificar fonte]
Un pronomine (pronunciate pronomine) es un parola que es usate in vice de un substantivo o pro repeter un persona o cosa o pro concretisar le persona o le cosa (p.ex. le demonstrativos e le indefinitivos usate como adjectivos).
Pronomine personal, reflexive e possessive[modificar | modificar fonte]
| Pronomines personal, reflexive e possessive – singular | |||||||
| Persona | Genere | Nom. | Pre. | Obj. | Refl. | Possessive/adjective | Possessive |
| prime | – | io | me | mi | (le) mie | ||
| secunde | – | tu | te | tu | (le) tue | ||
| tertie | masculin | ille | le | se | su | (le) sue | |
| feminin | illa | la | |||||
| neutral | illo | lo | |||||
| Pronomines personal, reflexive e possessive – plural | |||||||
| Persona | Genere | Nom. | Pre. | Obj. | Refl. | Possessive/adjective | Possessive |
| prime | – | nos | nos | nostre | (le) nostre | ||
| secunde | – | vos | vos | vostre | (le) vostre | ||
| tertie | masculin | illes | les | se | lor | (le) lore | |
| feminin | illas | las | |||||
| neutral | illos | los | |||||
- Per exemplo: Isto es tu camisa. Il es le tue. Le mie es ibi, detra le muro. – Isto es tu libros. Illos es le tues. Le mies es ibi.
Pronomine demonstrative[modificar | modificar fonte]
| Demonstrativos | ||||
| Rolo | Numero | Genere | Proximate | Remote |
| Adjectivo | – | – | iste | ille |
| Pronomine | Sing. | masculin | iste | (ille) |
| feminin | ista | (illa) | ||
| neutral | isto | (illo) | ||
| Plur. | masculin | istes | (illes) | |
| feminin | istas | (illas) | ||
| neutral | istos | (illos) | ||
- Nota: Iste schema non es conforme al explication de Interlingua - dictionario basic (Thomas Breinstrup, Italo Notarstefano, UMI 2011 (vide pagina 100), que explica isto como pronomine ver; iste como adjectivo solmente. On cognosce le genere grammatical del subjecto per le significantia del subjecto, si illo es un persona masculin, feminin, un cosa o un animal. Iste sempre besonia un substantivo sequente.
Pronomines indefinite[modificar | modificar fonte]
- Exemplos: alicuno/alcuno, alique/qualcosa, altere, cata, certe, mesme, multe, multo, necun, necuno, nemo, nihil, nulle, omne, on, plure, poc, poco, qualcosa, quecunque, quicunque, tal, tote, ulle, uno, una
Pronomines interrogative e relative[modificar | modificar fonte]
qui... pro personas e que...? pro cosas: a qui, pro qui, con qui, de qui
cuje (adjective), genitivo; pronomine relative: cuje; cerca 'cuje' in le Wikipedia
qual (adjective); como pronomine relative: le qual, plural: le quales
Numeral[modificar | modificar fonte]
Un numeral es un parola, que indica le quantitate o le ordine de qualcosa. Il ha numerales pro le numeros cardinal e alteres, per exemplo pro le numeros ordinal, iterative, multiplicative, distributive, ...
Numeral cardinal[modificar | modificar fonte]
Hic exemplos pro le numerales pro le numeros cardinal:
1 un, 2 duo, 3 tres, 4 quatro, 5 cinque, 6 sex, 7 septe, 8 octo, 9 novem, 10 dece, 11 dece-un, 12 dece-duo, 13 dece-tres, ..., 20 vinti, 21 vinti-un, 30 trenta, 40 quaranta, 50 cinquanta, 60 sexanta, 70 septanta, 80 octanta, 90 novanta, 100 cento, 101 cento un, 110 cento dece, 111 cento dece-un, 200 duo centos, 201 duo centos un, 1.000 mille, 2.000 duo milles, 1.000.000 million, 2.000.000 duo milliones, 1.000.000.000 milliardo, 2.000.000.000 duo milliardos
Numeral ordinal[modificar | modificar fonte]
1-me prime, 2-nde secunde, 3-tie tertie, 4-te quarte, 5-te quinte, 6-te sexte, 7-me septime, 8-ve octave, 9-ne none, 10-me decime, 11-me dece-prime
Altere numerales[modificar | modificar fonte]
Per exemplo: un toto, un medie parte, 1/3 un tertio, 1/4 un quarto, 1/5 un quinto, 1/6 un sexto, 1/7 un septimo, 1/8 un octavo, 3/8 tres octavos, 1/10 un decimo, 7/10 septe decimos, 1/100 un centesimo;
simple, duple, triple, quadruple, quintuple, sextuple, septuple, octuple, nonuple, decuple, centuple;
decena, dozena, vintena, centena.
Preposition[modificar | modificar fonte]
Un preposition es un parola, que es usate ante un substantivo o pronomine pro crear un relation con altere parolas (personas o cosas abstracte o concrete).
Per exemplo: a, ab, ante, apud, a causa de, circum, concernente, con, contra, de, desde, detra, dum, durante, ex, excepte, extra, foras, in, infra, inter, intra, juxta, malgrado, per, post, presso, preter, pro, re, salvo, secundo, sin, sub, super, sur, trans, a transverso (de), ultra, usque, verso, via, ...
Conjunction[modificar | modificar fonte]
Un conjunction es un parola que connecte duo parolas o duo partes de un phrase. Conjunctiones es a vices describite como "parolas connectente".
Per exemplo: ante que, assi que, ben que, como, como si, depost que, desde, durante que, dum, durante que, e, e ... e, esque (particula interrogative), intertanto, ma, malgrado que, de maniera que, a mesura que, de modo que, nam, ni ... ni, nonobstante (que), o, o ... o, post que, proque, quando, quandocunque, que, sed, si, si, de sorta que, tanto … quanto, in tanto que, tanto plus que, tanto que, vice que, viste que, ...
| ante que | ben que | como | depost que | desde | dum (~ que?) | durante que | e | e ... e ... | esque | dum intertanto | ma | malgrado que | de maniera que | a mesura que | de modo que | nam | ni ... ni ... | nondum (~ que?) | o | o ... o ... | perque | postquam | proque | quando | quandocunque | que | sed | de sorta que | si | viste que
Interjection[modificar | modificar fonte]
Per exemplo: adjuta!, oh!, ah!, gratias!, si!, no!, certo!, ecce!, ab!, pfui!
Syntaxe[modificar | modificar fonte]
- Le ordine del parolas generalmente es: subjecto – predicato – objecto. Per exemplo: Illes vide le libros. Si le objecto es un pronomine personal, on usa le ordine: subjecto – objecto – predicato verbal. Per exemplo: Illes nos videva. Con verbo modal plus infinitivo le objecto appare post le infinitivo: Illes poteva vider nos.
Referentias[modificar | modificar fonte]
- ↑ Interlingua - dictionario basic, Thomas Breinstrup e Italo Notarstefano (red.), p. 6-7, UMI, 2011, 256 pp., ISBN 978-2-36607-000-2
Vide etiam[modificar | modificar fonte]
- Derivation de parolas in interlingua
- Formation de parolas derivate regularmente in interlingua
- Facile a leger in interlingua (pro trovar textos sufficientemente facile)
- Quadro Europee Commun de Referentia re Linguas, scala e nivellos de capabilitate del acquisition del lingua
Ligamines externe[modificar | modificar fonte]
- Grammatica de interlingua (in le pagina del UMI, www.interlingua.com)
- Breve Grammatica de Interlingua
- (italiano) Aspetti fondamentali della grammatica dell'Interlingua (per Paolo Castellina)
| ||||||
| ||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||