Volapük
| Volapük | |
|---|---|
| Nomine native: | Volapük nulik, Volapük |
| instantia de: | lingua artificial, lingua auxiliar international, lingua planificate[*] |
| |
| |
| Personas: | 20 |
| Scriptura: | Volapük alphabet, alphabeto latin |
| Phylogenese: |
|
| Statuto official | |
| Regulate per: | International Volapük Academy |
| Codices de position | |
| ISO 639-1 | vo |
| ISO 639-2 | vol |
| ISO 639-3 | vol |
| Glottolog | vola1234 |
| IETF ID | vo |
| Wikimedia ID | vo |
| Commons: | Volapük |
| categoria principal: | Categoria:Volapük |
Volapük es un lingua artificial, create per le sacerdote german Johann Martin Schleyer in 1879, con le intention de facilitar le comprension inter personas de distincte culturas. In su prime annos illo obteneva un grande successo e se estima que quasi cento milles personas poteva esser considerate parlatores del lingua al initio del seculo 20. Nonobstante, le relative complexitate del grammatica (in comparation con su principal concurrente, Esperanto, apparite in 1887) e grave divisiones inter le parlatores provocava le declino del lingua. Actualmente, illo es practicate per un parve gruppo de enthusiastas.
Schleyer, qui esseva un german parocho catholic in Bavaria, publicava in 1879 su prime articulo super su lingua auxiliar Volapük. In 1931 Arie de Jong revideva le lingua. Ille re-introduceva le littera "r" in multe parolas, raffinava le systema verbal, e le numeros, e appurava alicun punctos del grammatica.
Summario del lingua:
Volapük es agglutinante, lo que permitte le union de diverse terminos pro formar un parola nove. Originalmente Volapük habeva quatro casos: nominativo, accusativo (desinentia -i), dativo (desinentia -e) e genitivo (desinentia -a). Le vocativo consiste in le insertion del interjection o ante le substantivo. Le parola volapük significa "lingua del mundo": ab vol (mundo) + desinentia de genitivo (-a) + pük (lingua). Un critica al volapük esseva le deformation que habeva suffrite le parolas que esseva prendite ab altere linguas (per exemplo, vol e pük veni ab le terminos anglese world e speech respectivemente); assi le parolas ambe monstra un "vista eurocentric", ancora es incomprensibile pro quasi tote le mundo.
Historia
[modificar | modificar fonte]- Articulo principal: Historia de volapük
Schleyer publicava prime un schizzo del Volapük in maio 1879 in Sionsharfe, un revista de poesia catolica de qua ille era redactor. Isto sequeva in 1880 per un libro complete in germano. Schleyer ipse non scribeva libros in altere linguas super Volapük, ma altri autores faceva tosto isto.
André Cherpillod scribe super le tertie convention de Volapük,
- In augusto 1889 se teneva le tertie convention in Paris. Circa duo cento personas de multe paises assisteva. E, a differentia de le prime duo conventiones, le personas parlava solmente Volapük. Pro le prime vice in le historia del humanitate, dece-sex annos ante le convention de Boulogne, un convention international parlava un lingua international.
Le cryptographo nederlandese Auguste Kerckhoffs esseva Director del Academia de Volapük durante varie annos e introducava le movemento a multe paises. Le Association francese pro le propagation de Volapük esseva autorisate le 8 de april 1886, con A. Lourdelet como presidente e un comité central que includeva le deputato Edgar Raoul-Duval. Ma tensiones emergiteva inter Kerckhoffs e altere membros del Academia, qui voleva reformas facite al lingua, e Schleyer, qui insiste fortemente a mantener su derectos proprietari. Isto conduciava a un scisma, con multe del Academia abandonante le Volapük de Schleyer in favore de Idiom Neutral e altere nove projectos de lingua construite. Un altere motivo pro le declino de Volapük pote haber essite le surgimento de Esperanto. In 1887 le prime libro de Esperanto (Unua Libro) esseva publicate. Multe clubes de Volapük deveniva clubes de Esperanto.
Per 1890 le movimento se trovava in disordine, con violent argumentos inter su membros. Schleyer demitteva del Academia de Volapük e creava un academia rival. Linguas derivite como Nal Bino, Balta, Bopal, Spelin, Dil e Orba esseva inventate e rapidemente oblitate.
In le annos 1920, Arie de Jong, con le consentimento del dirigentes del parve resto de parlatores de Volapük, faceva un revision de Volapük que esset publicate in 1931 (ora nunciate Volapük Nulik "Nove Volapük" contra le Volapük Rigik 'Original Volapük' de Schleyer). Iste revision esseva acceptate per le pauc parlatores del lingua. De Jong simplificava le grammatica, eliminante alcun formas verbale rarmente usate, e eliminate alcun pronomines e terminales verbale que indica le genere. Ille etiam reintegrava le fonema /r/ e lo usava pro facer alcun morphemas plus recognoscibile. Per exemplo, lömib "pluvia" deveniva rein. Volapük habeva un breve renova de popularitate in le Nederlandia e Germania sub le direction de de Jong, ma esseva reprimite (con altere linguas construite) in paises sub le governamento nazi e nunquam recuperava se.
Relativemente al successo de iste lingua artificial, le scientista espaniol Santiago Ramón y Cajal scribeva in le prime edition de su Tonics of Willingness, in 1898:
- Actualmente, multe papeles scientific es publicate in plus de sex linguas. Ante le probabile tentativa de restaurar le lingua latin o usar Esperanto como le lingua universal del scientia, homines sapiente ha respondite per multiplicar le numero de linguas in le quales opera scientific es publicate. Il es necessari recognoscer que Volapük o Esperanto es praticamente un altere lingua a esser apprendite. Isto era un resultado previsibile proque nec le tendentias essentialmente popularisate e democratic de cognoscentia moderne, nec le opiniones economic de autores e editoras consenti altere maniera.
Nonobstante, alcun annos post (1920), in le tertie edition del mesme libro, ille addite le sequente nota de basse al precedente affirmation: "Como era presumibile, hodie -1920-, le del toto nove Volapük ha essite definitivemente oblidate. Nos previdi lo mesme pro Esperanto."
Grandes collectiones de Volapük es conservate per le Museo International de Esperanto in Vienna, Austria; le Centro pro Documentation e Studio super le Lingua International in La Chaux-de-Fonds, Suissa; e le Societate Philosophic American in Philadelphia, Pennsylvania. In le anno 2000 on estimava que habeva circa 20 parlatori de Volapük in le mundo.
In decembre 2007 on reportava que le version Volapük de Wikipedia habeva recentemente saltate al 15-im place inter le editiones linguistic, con plus de 112,000 articulos. Pauc menses ante il habeva solmente 797 articulos. Le grande augmento del grandor de "Vükiped", portante lo a capo del Wikipedia in Esperanto, esseva causate per un enthusiasmate qui usava un programma de calculator pro crear automaticamente articulos geographic, multes del quales concerneva parve villages. Le motivo esseva ganiar visibilitate pro le lingua. In martio 2013 le Wikipedia in Esperanto, con un communitate de usatores multo active, habeva ascendite a 176,792 articulos, durante que le Wikipedia in Volapük habeva a illo puncto 119,091 articulos.
Il ha existite un communitate continue de parlatori de Volapük desde le tempore de Schleyer, con un succession continue de Cifals (leaders). Illi esseva:
- Johann Martin Schleyer 1879–1912
- Albert Sleumer 1912–1948
- Arie de Jong (provisionalmente) 1947–1948, 1951–1957
- Jakob Sprenger 1948–1950
- Johann Schmidt 1950–1977
- Johann Krüger 1977–1983
- Brian Bishop 1984–2014
- Hermann Philipps 2014–hodie
Grammatica
[modificar | modificar fonte]Nomine
[modificar | modificar fonte]Le nomine in Volapük ha un declination in duo numeros (singular e plural) e quatro casos principal:
| Nomine del caso | Singular | Plural |
|---|---|---|
| Nominativo | -∅ | -s |
| Genitivo | -a | -as |
| Dativo | -e | -es |
| Accusativo | -i | -is |
In le caso accusativo, illo non ha le signification de movemento con le substantivos que on trova in altere linguas, particularmente in esperanto. Pro exprimer tal movemento, un -i (le termination del accusativo) debe esser addite al preposition o al adverbio (ma in iste caso, ante le termination del adverbio).
- Vom binof in dom
- Le mulier es al domo.
- Vom golof ini dom
- Vom golof domio
- Le mulier vade al domo.[1]
In comparation, con le adverbios (e solmente illos), es possibile usar le genitivo pro indicar le origine de un movimento (vom golof domao, le mulier veni de le domo)[2].
Tamen, duo casos additional es usate:
- Le vocativo, que se marca per adition del preposition "o" al nomine in le nominativo (o blods, "o fratres").
- Le predicativo, que se marca per adition de -u (ekölom yani rediku, "illo ha pictate le porta in rubie"; ekölom yani redik, "illo ha pictate le porta rubie"). Ma iste caso es rarmente usate, e es tan correcte dicer ekölom yani redik pro dicer "illo ha pictate le porta in rubie", ma in iste caso le phrase es ambigue.
- Le uso del accusativo pro indicar le movimento con modification de adverbios e le predicativo es absent in le volapük classic.
Ma ab le tempore de Schleyer, le costume esseva o adir un -i al preposition o usar le accusativo con le substantivo declinate pro clarificar que il habeva un movimento. Ici, de Jong ha approbate e clarificate un practica. Le uso del vocativo existe ab le tempore de Schleyer, ma il pare esser discutite, al minus per le multo reformiste Kerckhoffs.
Exemplo
[modificar | modificar fonte]Iste exemplo de Volapük es un traduction del "Patre Nostre":
| Volapük original | Volapük revidite |
|---|---|
| O Fat obas, kel binol in süls, | O Fat obas, kel binol in süls! |
| paisaludomöz nem ola! | Nem olik pasaludükonöd! |
| Kömomöd monargän ola! | Regän ola kömonöd! |
| Jenomöz vil olik, | Vil olik jenonöd, |
| äs in sül, i su tal. | äsä in sul, i su tal! |
| Bodi obsik vädeliki givolös obes adelo. | Givolös obes adelo bodi aldelik obsik! |
| E pardolös obes debis obsik, | E pardolös obes döbotis obsik, |
| äs id obs aipardobs debeles obas. |
äsä i obs pardobs utanes, kels edöbons kol obs. |
| E no obis nindukolös in tentadi, | E no blufodolös obis, |
| sod aidalivolös obis de bad. | ab livükolös obis de bad! |
Vide etiam
[modificar | modificar fonte]Ligamines externe
[modificar | modificar fonte]- Curso basic de Volapük, in anglese: http://personal.southern.edu/~caviness/Volapuk/VolVifik/volvif00.html Archived 2016-04-23 at the Wayback Machine
- Breve grammatica de Volapük, in Esperanto: http://personal.southern.edu/~caviness/Volapuk/Misc/volagram.html Archived 2006-09-07 at the Wayback Machine
- Revista de Volapük, "Volapop": http://home.earthlink.net/~erilaz/volapop.html
- Lista de discussion del vocabulario e grammatica de Volapük, "Vödasbuk Grup": http://www.yahoogroups.com/group/voydasbuk
- Lista de discussion de Volapük, "Volapükalised": http://www.yahoogroups.com/group/volapuk
- Flenef bevünetik Volapüka / International Friendship of The World Language
- Wikipedia in Volapük: http://vo.wikipedia.org
- / A complete original grammar of Volapük (Schleyer's classic Volapük) by Charles E. Sprague - 1888 Archived 2008-05-12 at the Wayback Machine
- Un grammatica complete de Volapük in lingua italian (1888) (le Volapük classico de Schleyer - non reformate) a cura de V. Amoretti Archived 2012-05-27 at the Wayback Machine
- Volapuk Catalunya, website in catalan consacrate al volapuk e su historia.
Referentias
- ↑ A comparar, pro exemplo, con le esperanto « La homino estas en la domo / La homino iras en la domon / La homino iras domen ».
- ↑ Volapük Grammatical Forms (anglese) (html)..