Historia de ido

Ido esseva create al initio del seculo XX. Tunc il habeva plure projectos de linguas construite que preexisteva le creation del ido. Inter le precursores del dominio se trova Blaise Pascal, René Descartes, Gottfried Wilhelm von Leibniz, sed super toto Johann Martin Schleyer, inventor del Volapük, e Ludwik Lejzer Zamenhof, patre del Esperanto. Il habeva etiam numerose projectos que sequeva le creation del ido, como le Italic, Latin-ido, Weltdeutsch, etc.

Le Delegation pro le adoption de un lingua auxiliar international

Al initio del seculo XX, le necessitate de un lingua international esseva considerate per numeros personalitates, particularmente le scientistas e philosophos. Iste periodo corresponde a un florescimento de nove projectos de lingua international. A partir del initiativa del mathematico Léopold Leau, un Delegation pro le Adoption de un Lingua Auxiliar International habeva essite create le 17 de januario 1901 con le appoio de numeros scientistas. In 1906, le Delegation habeva recipite le appoio de plus que 1.200 membros de academias e universitates de differente paises e de plus que 300 societates scientistic.

In maio de 1907, le Delegation inviava le question del Association international del Academias de Vienna, que se declarava incompetente per 12 votos contra 8 e un abstention. Consequentemente, le Delegation formava un committee de labor con membros elegite per 242 votos de un total de 253. Iste Committee includite scientistas de renomine, como le linguistas Jespersen, Schuchardt e Baudouin de Courtenay, o mesme le chimico Ostwald. Per cooptation, altere personalitates esseva admitte, como le mathematico italiano Peano. Léopold Leau e Louis Couturat esseva le secretarios del Committee.

Le Committee se reuniva in le Collège de France durante le mense de octobre 1907 e examinava numerose projectos de lingua international presentate per representantes de lor autores. Secundo le directivas del Committee, le autores non poteva esser membros del Committee. Le Committee arrivava rapidemente al conclusion que solmente duo projectos de lingua international esseva dignes de interesse. Le prime era le esperanto, immutabile post su apparition in 1887; le secunde era le Idiom Neutral, disveloppate per le vetule Academia del Volapük. Le Delegation decidite in le ultime die de eliger le "Ido" gratias al mesme creator Couturat e al defensa suspectemente subite de Beaufront, qui parlava de un esperanto "meliorate" e ignorava su promissa ante Zamenhof de defender le esperanto e representar su parlatoros.

Iste projecto, con un autor anonyme in le momento de su presentation proque revelar le nomine de Couturat lo haberea invalidate, esseva un sorta de synthesis inter un specie de esperanto e le Idiom Neutral. Como indica le reporto del linguista danese Otto Jespersen, membro del Committee del Delegation:

Durante le ultime consilio, le centro del discussiones girava circum le autor del projecto anonyme Ido presentate per le Senior Couturat in loco del autor [...] Isto esseva un sorta de esperanto que teneva in consideration le objectiones facite per omne partes contra le lingua de Zamenhof e monstra ben in varie punctos le compromisso desirate inter le Esperanto e le Idiom Neutral.

Es impossibile que Wilhelm Ostwald esseva satisfacte con le ido, proque ille se retirava del presidentia del commission e creava in 1916 un lingua construite: le Weltdeutsch. Le 29 de septembre de 1926 in le jornal Vossische Zeitung, illo explicava le necessitate de crear un nove lingua international pro substituer le ido.

Un paternitate controverse

Le paternitate del projecto Ido es controverse. Tamen, le testimonio del linguista Otto Jespersen, qui era membro del committee de labor, post le commission permanente, sanciva clarmente que illo esseva de Louis de Beaufront. Le philosopho francese Louis Couturat probabilemente cognosceva le identitate del autor del projecto. Como le projecto Ido prendeva le nomine de su tesis de derivation, le idea que ille esseva le autor se extendeva.

Secundo Otto Jespersen, le projecto Ido esseva presentate al assemblea durante le ultime session per Couturat in loco del autor. Nemo inter le membros del committee sapeva qualcosa del autor, si non esseva Couturat, Leau o ulle altere membro del proprio committee.

Beaufront e le relationes con le mundo del Esperanto

Le relation inter Beaufront e le esperanto es complexe:

Beaufront favorabilemente re Esperanto

Beaufront esseva un del pioneros del esperanto in Francia e recognoscite como un representante de Zamenhof, qui diceva:

Como io un vice prophetisava le morte del volapük in su die de nascentia, anque con plen confidentia e sin timor de error, io prophetisa le morte de qualcunque systema que pretende contrastar con le esperanto. Vinticinque annos de recerca personal in le thema, me ha obligate a vider in esperanto solmente le ver real del problema. Desde qualcunque puncto de vista que on lo considera, esperanto es un opera de logica e de un admirable senso practic. Illo es tam plenmente coherente con le ver agenda del lingua international que nulle nove systema pote equalisar lo plus que per un evidente pastiche, o melio, per imitar lo completemente. Sicque nos pote dormir in pace. Nunquam nos debera abandonar le esperanto: nos non recipera un melior.

Le affaire Hachette

In 1901, Zamenhof facite que Beaufront le representa ante le editor Hachette pro publicar obras in esperanto. Tamen, Carlo Bourlet sentiva offensate e Théophile preveniva Zamenhof re le facultates troppo ample que ille habeva concedite a Beaufront e a Hachette.

Zamenhof se haberea definitivemente ligate con Hachette, durante que Beaufront, insimul con le editor, haberea habite un derecto absolute sur tote le libros in esperanto o associates, independentemente del autores. Per facer derailar iste affaire, Carlo Bourlet destitueva Beaufront de su rolo de un chef e stoppava le edition in esperanto de devenir un monopolio de Hachette.

Beaufront e le mundo del Ido

Beaufront esseva considerate como un traitor per le esperantistas, proque se supponeva que ille essera le representante del esperanto quando ille presentava ido le ultime die spontaneemente.

Jespersen deveniva presidente del Academia del Ido e, in le revista Progreso, participava activemente in le discussiones que demandava un melioration constante del lingua. Ma post alcun annos, su activitate cessava subitemente, in parte proque ille non esseva contente con le maniera in que Couturat e le alteres voleva facer evolver le ido, ma specialmente proque ille suspectava que Couturat - cuje rolo de intrigante durante le periodo del committee non deveniva clar usque postea - exploitava su autoritate in un maniera espaventabile e non le considerava como alco plus que un marionette.

Elaboration

Le committee del delegation decideva le 24 de octobre 1907 nominar un Commission permanente incumbite "de studiar e fixar le detalios del lingua que essera adoptate". Le membros de iste Commission esseva Louis Couturat, Wilhelm Ostwald, Otto Jespersen, Baudouin de Courtenay e Léopold Leau. Louis de Beaufront esseva posteriormente incluse "pro su competentia special".

Un union de amicos de lingua international (Uniono di la Amiki di la Linguo Internaciona), que includava un Academia e un Committee Directivo, esseva fundate e un mensual revista, Progreso, esseva edite in 1908 por publicar le discussiones linguistic e le decisiones del Academia del Ido. Isto es le travalios del Commission Permanente que disvelopara le lingua que prendeva le nomine de "Ido" post que Zamenhof refutava tote nominationes que usava le nomine "esperanto".

Pro essentia, le elaboration del lingua finiva in 1910 con le publication del prime manuales e dictionarios de ido "conformemente al decisiones prendite per le Committee e per le Commission", como testificava le declaration del Commission firmate per tote su membros. Post finir lor mission, le delegation se dissolveva regularmente le 31 de julio de 1910 post fundar le Union de Amicos del Lingua International.

Le principal modificationes aportate al esperanto in le elaboration del ido es le sequente (secundo lo enunciate per le Committee del Delegation):

• Suppression del litteras accentuate, permittente le impression de textos in iste lingua, conservante le orthographia phonetic e restaurante le orthographia international;
• Suppression de alcun tractos morphosintactic (accusativo, accordo inter le nomine e le adjectivo);
• Regularisation del derivation, un maniera unic de prevenir le invasion de idiomatismos e fornir un base solide pro le disveloppamento del vocabulario scientific e technic, essencial pro le diffusion del lingua international in le mundo scientific;
• Inricchimento del vocabulario per le adoption de nove radices seligite cautemente secundo le principio del maximal internationalitate.

Inter stabilitate e cambio

Le idistas se incontrava rapidemente confrontate con un grave dilemma: pro alcunos, le continuation del travalio linguistic meliorava le qualitate del lingua ma, al mesme tempore, causava cambios continue que rendeva difficile su diffusion al publico general.

Un debatto mitteva le partisanos del stabilitate pro diffunder le lingua e illos qui voleva primarimente finir le travalio linguistic in conflicto. Es in iste contexto que Louis Couturat defendeva in le revista Progreso un voce intermedie:

Certo, nostre lingua non es finite, ma nos non vole la recomenciar. Nos debe construer e disveloppar lo, passo a passo, de maniera constante, secundo principios fixe, de facto, nostre lemma es: ni stagnation inerte ni agitation incessante, ma progresso constante e continue.

Finalmente, post multe annos de intense labor, on decideva un periodo de stabilitate de dece annos in 1914 pro diffunder le lingua.

Le reverso del Prime Guerra Mundial

Es in plen crescimento que le movimento idista esseva durmente colpate per duo tragic eventos. Le 3 de augusto 1914, Louis Couturat moriva in un accidente de auto, le mesme die que Germania declarava le guerra a Francia. Le disparition del defensor le plus active del ido, sequite per un explosion de nationalismo e le destruction del prime conflicto mundial, donava un dur colpo al ido e al idea mesme de un lingua international. Le movimento idista vermente supervive in paises neutral como Swissia (incluse le activitate de Schneeberger, Secretario del Uniono Por La Linguo Internaciona Ido) e Svedia (con Ahlberg, editor del revista idista Mondo). Le revista Progreso, del qual Couturat esseva le editor e le redactor, cessava de publicar se in 1914.

Le renascentia del annos 20

Post le guerra, le movimento idista se reconstitueva lentemente. In 1918, le linguista francese Antoine Meillet, professor al Collège de France, elogisava le ido e, plus generalmente, le idea de un lingua international in su libro Les Langues dans l'Europe nouvelle:

Tamen, es possibile proceder de maniera logic e, per consequente, de maniera plus satisfactori e plus clar in le formation de parolas que in esperanto. Isto esseva demonstrate per le creator de Ido, le lingua basate super le mesme principio que esperanto, ma ubi le principios ha essite applicate con plus rigor. Si nos vole o non, iste duo solutiones proposte ja ha habite un successo durabile, un facto que es evidente: un lingua artificial basate super le principio de esperanto e Ido pote functionar. Pro omne persona qui jam sape anglese o un lingua romanic, e plus pro omne persona qui sape varie linguas de Europa occidental, es facile apprender esperanto o Ido, solmente alcun dies es necessari pro comprender los, e alcun semptimanas pro practicar iste linguas.

In 1920, Schneeberger, presidente del Academia del Ido, annunciava le recommencio del laboros del Academia. Louis de Beaufront publicava su "Grammatica complete" (Kompleta Gramatiko Detaloza) in 1925, que anque a principio del seculo XXI ancora es un obra de referentia sur le grammatica del ido. Multe congressos idista ha essite organisate: Vienna (1921), Dessau (1922), Kassel (1923), Luxembourg (1924), Turin (1925) e Praga (1926). Multe jornales idista ha apparite.

Le crise de 1927

Nonobstante, in 1927, serie disaccordos dividite le movimento idista. Le apparition de un altere lingua auxiliar, Occidental, in 1922 e le reemergentia del dilemma inter stabilitate e cambio affligeva le Ido. Le conservatores se opponeva in fervide debattos al reformatores. De su latere, Otto Jespersen, qui se disjungeva del movimento idista, publicava in 1928 su proprie projecto linguistic, le Novial. Jespersen explicava le rationes de su distantiation del Ido:

Le nove lingua, modificate durante le debattos de Progresso usque a devenir sempre plus remote del projecto original de Beaufront, ha monstrate esser un lingua multo flexible e ric, superior al esperanto in multe aspectos, ben que non totalmente satisfacientemente como io habera le opportunitate de monstrar in un capitulo special. Su principal inconveniente pro me es que lor fundatores non habeva como motto Lasciate ogni Esperanto voi ch'entrate [it. Lassa tote esperanto, vos qui entra hic - un allusion al Divin Comedia de Dante], ma il es necessari recognoscer que illes responsabile del ido ha monstrate que quasi tote ha prendite le parola "progresso" seriemente e es disposte a continuar ora le disveloppamento usque al perfection del LI [Lingua International], sin pensar que le ultime parola ha essite ja dicite super iste thema.

Le Novial, que contine multe characteristicas del Ido e simultaneemente elimina le elementos plus evidente del Esperanto (per exemplo, le finales in -o del substantivos, le adjectivos in -a o le conjugation, in -is, -as, -os), attraheva un numero de idistas como Ahlberg, cuje jornal idista Mondo deveniva un revista novialista.

Le reunification del movimento idista

Le congresso idista de Zurich de 1928 marca le initiamento del reunification del movimento idista. Le Union por le Linguo Internaciona Ido es reactivate e un bulletin official es editate. Le revista Progreso reappare e continua sin interruption usque hodie. Le secretario e redactor Matejka face un declaration:

Con iste decision, le labor initiate durante le recente congresso de Sopron, un nove era pro nostre movimento. Le renascentia de Progreso es plus que un simbolo o un homage a su indelibile fundatores, illo demonstra le dedication de nostre chefs de continuar le labor de nostre maestro Couturat e fornir un platforma dignissime de iste nomine pro libere discussiones e le continue perfectionamento.

Le prime numero del nove Progreso conteneva articulos de alcun del fundatores del ido como Wilhelm Ostwald o Léopold Leau. Habeva debates sur le opportunitate de facer nove modificationes, donec in 1934 un nove periodo de stabilitate esseva declarate pro un decada. In le altere parte, le situation international habeva devenite novemente negative pro le linguas international, con le crescer del fascismo e nazismo e del stalinismo, sequite per le Secunde Guerra Mundial. Le prime preoccupation del movimento idista habeva devenite simplemente le superviventia.

Le postguerra

Le movimento idista soperviveva al Secunde Guerra Mundial. Le revista Progreso nunquam ha cessate de apparer. Postea, le travalio linguistic se recomenciava, malgrado de un rhythmo lente. Le essential del lingua esseva ja fixate. Le necessitate principal se limitava principalmente al adoption de nove vocabulos e le sequentia de le evolution del scientia e technologia.

Le majoritate del articulos de Progreso parlava super diverse themas, a parte de themas linguistic. Un importante production poetic ha crescite in Ido per multe autores, cuje principal autor es ancora le Belga Andreas Juste. Ille ha dominate le movemento idista inter le annos 1960-1998, non solmente pro le importantia de su production literari in Ido, ma etiam pro le dinamismo que ille ha imprimite in le movimento. Le collection de Andreas Juste include un bibliotheca specialisate con plus de 250 libros super le ido o in ido e multe textos in Ido. In le anno 2009, illo es ancora mantenite per le association Juste & Co.

Hodie

In 2009, le movimento idista es presente in Internet. Il ha multe sitios web. Multe listas de discussion in ido o super ido es active. Il ha un Wikipedia in ido. Le magazines idista Progreso, Kuriero Internaciona e Ido-Saluto appare regularmente. Le recontros idista ha loco cata anno. Isto es, con interlingua, le secunde lingua auxiliar plus parlate.