Saltar al contento

Edgar de Wahl

Articulo eminente
De Wikipedia, le encyclopedia libere

Edgar de Wahl
De sinistra a dextra: Hanns Hörbiger, Hans Robert Hörbiger, Engelbert Pigal, Edgar de Wahl
Sexo mascule
Nascentia 1867-08-11, 1867-08-11 (Olviopol)
Decesso 1948-03-09 (Tallinn)
Citatania Estonia, Imperio Russe
Educate in Saint Petersburg State University[*], Imperial Academy of Arts[*]
Occupation linguista, esperantista[*], idista[*], Inseniante, politico[*]
Parentes matre Lydia Amalie Marie von Husen[*] patre Oskar von Wahl[*]
Lingua esperanto, Interlingue, Ido, germano, russo, Estonian[*], francese
Identificatores
VIAF 42843805
Commons Edgar von Wahl

Edgar de Wahl (etiam appellate Edgar von Wahl; Olviopol, Imperio Russe le 23 de augusto 1867 St.N. [11 de augusto 1867 St.V.] – Tallinn, Estonia le 9 de martio 1948) esseva le creator del lingua auxiliar international Occidental/Interlingue.

Ille habeva un education a San Petersburg e voluntariamente compliva le servicio militar in le Armada Imperial Rusa. In 1894, ille se mudava a Tallin, ubi ille viveva quasi le resto de su vita. Ille travagliava como maestro de schola, dando lectiones in varie scholas de Tallin. Ante e durante le Prime Guerra Mundial, ille esseva etiam consiliario del citate de Tallin.

Ille se dedicava al linguistica como passatempo, ille non habeva studiate le linguistica e non faceva travalio professional como linguista. Su interesse pro le linguas, e specialmente pro le linguas artificial, surdeva ja durante su studios a San Petersburg. Ille comenciava como defensor del Volapük e postea se involvite con le Esperanto, essendo un del prime esperantistas. Ma in le ultime decada del seculo XIX, ille comenciava le recerca pro un nove lingua international ideal, que resultava in le introduction de un lingua nominate Occidental e, in particular, le publication del magazine Kosmoglott, que habeva le intention de promover le lingua.

Ille renunciava al opportunitate de re-establir se in Germania in 1939, remanente in Estonia e esseva portate al hospital psychiatric de Seewald durante le occupation german. In 1945, dum ille se trovava in un hospital psychiatric, ille escapava per pauco de deportation e moriva ibi in 1948.

In 1949, le lingua que ille creava esseva re-nominate Interlingue, e con iste nomine illo es ancora principalmente cognoscite hodie.

Origine

[modificar | modificar fonte]
Blason del familia Wahl

Edgar von Wahl esseva membro del linea non-regulate de Päinurme del Wahls (Haus Assick). Le bissaavi de Edgar von Wahl esseva Carl Gustav von Wahl, qui acquirite le mansiones de Pajusi, Tapik e Kavastu e esseva anque le proprietario de Kaave Manor pro un curt tempore. Carl Gustav von Wahl habeva un total de 14 filios de duo matrimonios, del quales discedeva varie lineas de Wahl.[1] Un de illos, le avo de Edgar von Wahl, Alexei von Wahl, un functionario qui comprava Päinurme in 1837, fixava le bases del linea de Päinurme. Ille anque habeva le locanda de Taevere Manor, ubi nasceva le patre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl (1841-1906).[2]

Le radices de Edgar von Wahl se extendera al minus partialmente al Anglaterra. Un de su bissaavi, Henriette Edwards, le prime sposa de Carl Gustav von Wahl, era filia del negociante anglese George Edwards. Un altere bissaavi, Kornelia Elisabeth Knirsch, sposa de Alexei von Wahl, era matre de Marie Turner del Anglaterra.[1][2]

Le patre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl, un ingeniero ferroviari de profession, se maritava con Lydia Amalie Marie von Husen (1845-1907) in Tallinn in 1866.[2][3]

Biographia

[modificar | modificar fonte]

Infantia e juvenitate

[modificar | modificar fonte]

Edgar von Wahl nasceva in Olviopol, Ukraina, le 23 de auguste 1867. Su genitores se habeva mudate illac proque Oskar von Wahl comenciava a laborar in le ferrovia Odessa-Balta-Krementšuk-Járkov in 1866.[4] Il ha datos contradictori sur le exacte loco de nascentia de Wahl. Generalmente, le citate de su nascentia es Olviopol, ma il ha fontes[3][5] que include le citate de Bogopil (etiam Bogopol) juxta Olviopol, trans le fluvio Bug del Sud, como su loco de nascentia. Ambes citates ha essite identificate in alcun fontes.[6][7]

Al plus tardar in 1869, le familia Wahl se mudava a Krementšuk. Le duo fratres de Wahl nasceva illic: Oskar Paul Karl, qui moriva como un infante in 1869, e Arthur Johann Oskar (defuncte in 1951) in 1870. Le duo sorores de Wahl, Lydia Jenny Cornelia (1871-1917) e Harriet Marie Jenny (1873-1920) nasceva in Tallinn e Jenny Theophile (defuncte in 1961) in San Petersburg in 1877.[2]

Le familia se mudava a San Petersburg in 1876 post le intermedie periodo in Tallinn. In le mesme anno, Edgar von Wahl comenciava a studiar in le tertie gymnasio de San Petersburg, diplomandose in 1886. Postea il studiava architectura e plus tarde pictura in le Facultate de Physica e Mathematica del Universitate de San Petersburg e in le Academia de Artes de San Petersburg. Post su inscription in le universitate in 1886, Wahl uni se al corporation german baltic Nevania, que functionava in San Petersburg, ubi il tamben habeva le posto de thesaurario in le semestre de autumno de 1891. Wahl diplomava del Universitate de San Petersburg in 1891 e recipieva un diploma como professor de dessino in le Schola Primari de le Academia de Artes in 1893.[8][9][10] Post le universitate, Wahl laborava un curtissime tempore como substituto magistro in San Petersburg in le autumno de 1891, solmente pro ingresar in le militare servicio.[11]

Wahl apprendeva varie linguas quando il era infante e juvene. Como infante, il habeva apprendite germano, russo, estonian e francese, in le gymnasio superior il studiava latin e greco antique, e espaniol in le universitate.[8] In plus de istes, il poteva facer se comprender in altere nove linguas. Secundo le proprie parolas de Wahl, il habeva ja le desiro de inventar un nove lingua como infante. Pro le jocos de indianos, il disveloppava un "lingua indiano" personal, cuje grammatica se basava in le greco e le estonian.[12][13]

Servitio militar

[modificar | modificar fonte]
Edgar de Wahl con uniforme del marina russa in 1914.

In 1892, Wahl se voluntariava pro servir in le armada russa. Durante su servicio, de Wahl extensive travelava, visitante le Caribic insulas e le Statos Unite, inter altere. In early 1894, ille reciveva le grado de mitchman e poco postea se retireva.[8] In le summer de 1904, Wahl esseva appellite al servicio active ancora. Ille serviva in le Flota del Baltico usque octobre de 1905. Simultaneemente, ille non participava in le battalias del Russo-Japonese Guerra.[14]

Secundo le memorias de Olev Mikiver, le defuncte Estonian artist qui cognosceva de Wahl vicinemente in su juventute, ille esseva multo orgoliose de su zaristic official uniforme e a vices portava lo decadas plus tarde:

Citajxo
« "E. von Wahl, pro certo, habeva essite official in le zaristic Armada in un juvenile etate e, secundo su parolas, reprimiva le rebellion de un marinero in Sveaborg, le militar porto o maritime fortezza de Helsinki, nunc cognoscite como Suomenlinna, in 1905 o 1906. Ille debeva haber considerate iste tempore sacrate, proque decadas plus tarde, pro exemplo, in le nuptias de mi soror, appariva con un zaristic uniforme." »
—Memorias de Olev Mikiver, publicate in 1993[15]

Tamen, es poco probabile que von Wahl participava in le repression del Viapor uprising, nam ille jam habeva essite liberate del servicio in ille tempore.[14] Secundo alcun reports, de Wahl esseva reintroducite al servicio active durante le Prime Guerra Mundial.[16]

Durante su servicio in le russa Armada, von Wahl receveva le 2° e 3° grado del Orde de San Estanislav e le 3° grado del Orde de Santa Ana.[17]

Ab 1921, Wahl etiam esseva registrate como official de reserva del Estonian Republica.[18]

Principios del período de Tallin

[modificar | modificar fonte]

Verso le fin del 1894, Wahl se mudava a Tallin, ubi passava le major parte de su vita futur. In le automno del mesme anno, ille habeva recipite le position de professor de mathematica e physic in le Schola Secundari de Scientias San Petri in Tallin. Ille continuava a dar lectiones de dessino in le Schola Feminin Baronesa von der Howen, in le Schola Hanseatic, in le Schola Cathedral e in altere locos.[8] Su docentia era interrupte solmente durante su tempore in le servicio militar.[11] Le stil de docentia de Wahl ha essite descrivite in su memorias per Aleksander Veiderma, un educator plus tarde qui habeva studiate in le Real Schola San Petri de 1906 a 1909:

Citajxo
« Le mathematica e le physic etiam esseva docite per Edgar von Wahl, un ex oficial naval qui habeva sempre qualcun commentos ingeniose sur un evento o persona. Ille habeva bellemente successite con experimentos de physic: frequentemente, instrumentos e vitros se frangeva. Su attitude verso le studentes esseva simplic, lo que anque se confirma con le apodo de Sass. »
—Memorias de Alexander Oddma[19]

Al initi del seculo, le activitate publicistic de Wahl comenciava plus activemente. Ille publicava articulos de linguistica in publicos specialisate, assi como scriber in diverse jurnales e revistas de Tallin.[20]

Consiliarie de le citate ante e durante le Prima Guerra Mundial.

[modificar | modificar fonte]

De plus de su profession docente, Wahl anque se involvit in politica ante le outbreak de le Prime Guerra Mundial. In 1913 ille esseva electe membro del consilio municipal de Tallin. Durante le mesme anno ille deveniva membro del comite del consilio pro le protection de monumentos de antie edificios. Non obstante su position docente, Wahl non tractava de problemas de education in le Consilio Municipal. Ille esseva un assistente active in le meetings del consilio, sed parleva poco.[21]

Post le initio de le Prime Guerra Mundial, le germanos qui viveva in le Russia imperial esseva subjecte a repressiones, que non delefta de Wahl totalmente intacte. Pro exemplo, le Club Nobili de Tallin, del que Wahl habeva essite membro, esseva claudite.[22] In le autumno de 1914, ille trovava se in le centro de un campania de propaganda pro cambiar le topinomos german. Como consiliario municipal, ille participava in discussiones super le cambio del nomine de le citate de Tallin, que seguiva le proposition del burgomaestre Jaan Poska pro substituer Revel, de lingua german, con Kolyvan, de lingua russa antique (in faciendo isto, le nomine incorrecte Kalyvan esseva usate in le discussion del thema). De Wahl discoperiva que le nomines plus antique del citate esseva Ledenets o Lindanisa. Anque ille se interesava in quanto costarea cambiar le nomine, que se diceva haber essite recipe con "risas general" in le consilio. Le votos necesse pro cambiar le nomine finalmente esseva collectite in le consilio, sed le cambio mesme non esseva realisate.[23]

Wahl esseva anque elegite pro le consilio municipal in 1917 in le electiones detenite justo ante le Revolution de Februario. In le nove consilio ille deveniva membro del departmento de bomberos, del commitee de education public e del commitees de affaires de casas de empeño de le citate, e anque continuava como membro del Commission pro le Construction de Monumentos. Tamen, in Augusto de 1917 un nove consilio esseva elegite, e le activitates politic de Wahl cessava.[24]

Vita in un Estonia independente

[modificar | modificar fonte]

In februario de 1918, al momento del declaration de independencia, Wahl habeva expressate su desiro de devenir membro del squadrone de application de lege. Le permission de armas esseva scribite per su studente, qui deinde ha rememorate iste facto:

Citajxo
« Inter illes qui voleva facer armas, io recorda solmente un: mi professore de physica, von Wahl. Io crede recordar lo pro le stato de animo que pote haber surgi in le anima de un juvene studente quando su maestro demanda un arma. »

In 1919, le Real Schola de Peetri (Peetri Reaalkool) esseva divide in duo: le Gymnasium de Scientias de Tallinn in estonian e le Gymnasium de Scientias German de Tallinn in german. Von Wahl continuava como professore in iste ultime, ubi ille impartiva cursos de mathematica, physica, geographia, cosmographia e dessino.[25] Le studentes sovente visitava su domo in le strata Eha pro laborar sur projectos, le qual era designate in un stilo de marinero e, pro isto, esseva apellate le "cabana" inter le studentes.[26][27] Inter le studentes, von Wahl era un professore popular qui se dedicate particularmente al ensegnamento del geographia, probabilemente proque ille habeva viagiate multo. Le studentes esseva etiam impressionate per le facto que von Wahl esseva membro del Club anglese, que operava in le schola.[28]

Ille esseva multo directe, pro lo que ille poteva entrar in conflicto con altri professores. Pro exemplo, ille non amava le arte moderne, facto que ille expressava apertemente durante un visita a un exposition de arte per invitation del professore de arte de le schola. Ille comparava le arte moderne con le communismo:

Citajxo
« "Moderne! Ergo, enseniate al juvenes le communismo! Il ha alque de moderne in illo etiam!" »
—Parolas que se diceva que ille habeva pronunciate in un momento e un loco incognite per Edgar von Wahl.[29]

Wahl se jubilava a medietate del annos 1920, ma continuava a ensegnar a tempore partial usque a 1933. Post su jubilation, ille se dedicate a su passatempos, specialmente le linguas artificial que habeva devenite un question personal desde le dies de San Petersburg.[30] Ille esseva etiam redactor del revista Estländische Wochenschau del 1929 al 1930.[31] Quasi al mesme tempore, su interesse in le vidente francese del seculo xvi Nostradamus e su predictiones intensificava, de que ille parlava in un entrevista con The News in le estate de 1932.[32]

Durante li Secunde Guerre Mundial

[modificar | modificar fonte]

Durante le Secunde Guerra Mundial, in 1939, a differentia de su carissime, de Wahl non partiva con le reasentamento e decidite remaner in Estonia. De Wahl, qui representava le idea paneuropee idealistic, non placeva al governamento national-socialista de Germania. Ille anque nunciate le stato german un "stato de termitas". Le ration pro remaner in Estonia pote anque haber essite le facto que, si ille partiva, illo habererea essite obligate a abandonar su extense archivos, e le periculo de finir in un case de reposo in Germania poterea haber jocate un rol, como occurreva a un parte de su amicos.[31][33]

De Wahl anque se teneva a distantia del reasentamento subsequente que occurrite in le primevera de 1941. In qualcunque caso, ille cognosceva del reasentamento subsequente, proque, quando on le questionava super su planos, ille respondeva, sin dubitationes, que su decision esseva remaner in Estonia:

Citajxo
« Iste Hitler, iste folle, prohibe mi lingua in tote le paises que ille conquere. Iste persona es folle! »
—Edgar von Wahl durante le hiberno de 1941[34]

Durante le prime anno de repressiones sovietic, de Wahl reussiva a fugir. Post le initiamento del occupation german, ille esseva suspectate de activitates contra le stato. De Wahl esseva arrestate le 12 de augusto de 1943, pro le cartas que ille inviava a Posen, su cognato, sed embrollate in le censura in Königsberg in julio de iste anno, in le quales ille predicteva le eruption de un rebellion in Polonia e consiliava su carissime qui viveva illic a fugir a Germania[33][35]:

Citajxo
« Es de notar que post le dissolution del bolchevismo circa 1944, quando le fortias germano-alliate se approximava del periculose Asia Minor pro erradicar le rebellion arabe, ma non ante, es multo probable que, quando le truppas se retrahera del paises conquerite per Germania, le polonese essayara a initiar un rebellion (illos ja ha campamentos secrete de armas), e le longe dispute de odio pote devenir un massacrio particularmente despietate qui vive in le antie villettas e mansiones polonese. Le balticos es in periculo. Io vole dunque advertere vos e omnes alteres qui se trova in le mesme situation e rogar que vos abandonava Wartegau si possibile, o al minus que vos haberea un medie de fuga quando le rebellion arabe irrompe. Mobilisa le Reich in tempore. Io roga que iste carta, que io scribeva nunc, in julio de 1943, se conserva como documento e, si possibile, se distribue a alteres pro examinar lo. »
—Carta de Edgar von Wahl a Lieselotte Riesenkampff in Tallin le 18 de julio de 1943[36]

In le mesme littera, Wahl indicava que ille habeva predito previemente le attacco a Pearl Harbor e le eruption del guerra inter le Statos Unite e Japonia. Wahl non negava lo que scribeva durante le audition e repeteva multe de le accusationes facite illic, "crente fermemente" in le veritate de su predictiones. Wahl se incarcerava temporariemente in le campo de labor e education de Tallin, ma le testimonio datate durante su interrogatorio esseva considerate stranie per le SD e, pro tal motivo, facite que Wahl esseva examinate in le clinic de nervios Seewald. Ibi on diagnoseava debilitate pro senectute e lo lassava in un hospital psychiatric, lo que etiam lo salvava del possibile pena de morte. Wahl tamben esseva defendite per plure parentes proxime e amicos qui affirmava que ille non era responsabile de su actiones.[33][35]

Durante le bombardamento de martio 1944, le archivo de von Wahl esseva destruite, lo que esseva un grande shock pro ille. Tres annos post, in un littera al occidentalista finlandese A. Z. Ramstedt, ille recordava que lo que habeva occurreva era un ver real catastrophe, durante le qual multe material irreplaceabile e unic esseva perdite.[35][37]

Ultim dies e morte

[modificar | modificar fonte]
Placca de Edgar de Wahl in Pajus.

Le lista de actiones de deportation german compilite in februario 1945 contineva le nomine de von Wahl, al pari de altere germanos qui ancora viveva in Estonia. Durante su deportation in augusto, Wahl tamen esseva inter un dozena de personas qui non esseva deportate o cuje ubicazione non poteva esser determinate. Anque le rationes del fugita de von Wahl non es cognoscite exactemente, se sape que in alcun casos le chef del gruppo de labor que realisava le deportation prendeva le decision de non prender le malatos grave o handicappate, le decision poteva esser influentiate per le opinion del personal del hospital. Dunque, su presentia in un hospital psychiatric salvava probabilmente Wahl pro secunde vice.[38][39]

Post escapar del deportation, Wahl adhuc reussiva a mantener correspondentia con collegas externe. Es possibile que le medicos de Seewald recognosceva su devotion al philologia quando faceva possibile le communication con le mundo exterior.[38]

Wahl moriva a tres horas del postmeridie le 9 de martio 1948.[40] Ille esseva sepultate le 14 de martio in le cimiterio Alexander Nevsky in Tallin.[41] In 1996, le restos de von Wahl esseva movite in le cimiterio signorial de Pajus, ubi etiam se trova le capella del familia de Wahl.

Lingua occidental

[modificar | modificar fonte]

Fundo

[modificar | modificar fonte]

Le sforzos de de Wahl pro crear un nove e ideale lingua pro communication international comenciava con un interesse general in le linguas artificial in le Imperio russo al fin del seculo XIX e al initio del seculo XX. In San Petersburg, de Wahl se interesava prime in le volapük recentemente create, e postea in le esperanto. A un certo puncto inter le annos 1887 e 1888, Wahl, per su patre, cognosceva su collega Waldemar Rosenberger, qui a illo tempore se occupava con le volapük, ergo Wahl initialmente adheriva a iste mesme lingua. Ille deveniva un activo defensor del volapük, ma multo presto, in le prime medietate de 1888, ille cognosceva le esperanto e cambiava a illo.[42]​ Paul Ariste scribe que Wahl deveniva rapidemente un defensor de Ludwik Zamenhof e su labora postquam ille familiarisava se con le prime libro de texto de esperanto publicate in 1887. Ille esseva un del fundatores de Espero, le prime societate de esperanto in Russia, fundate in San Petersburg in 1891, e ille deveniva etiam correspondente del revista La Esperantisto. Ille traduceva fiction russe in esperanto e compilava un dictionario esperanto-hispanese.[43][44] Se dice que anque ille viagiava a Varsovia pro visitar Zamenhof.[45]

Nonobstante, Wahl non adheriva definitive al esperanto, ma initiava le cercar de un nove lingua artificial. Paul Ariste scribe le rationes proque illo faceva:

Ille habeva un character inquiete, sempre cercante de nove cosas. Pro iste traito, quando ille esseva plus juvene, ille se inclinava plus e plus verso le advocar de nove projectos pro linguas artificial [...].
Paul Ariste in 1967.[43]​

Secundo Jaan Ojalo, Wahl se separava del esperanto post que le majoritate de esperantistas refusava le propositiones de reformar le lingua in 1894.[46]​ Multe propositiones de reforma veniva de Wahl mesme.[47]​ Secundo Ojalo, Wahl considerava que le esperanto anque esseva "a priori". Ille discoperiva que le lingua international ideale debe esser plus natural e comprensibile anque sin apprender lo. Secundo Ojalo, Wahl anque considerava que le esperanto esseva troppo democratic, que minacia le cultura occidental.[46]

Creation e introduction

[modificar | modificar fonte]
Le symbolo del occidental, que representa un accent circumflet in un circulo, se introducerea ante 1934 e esseva seligite inter varie variantes a causa de su simplicitate e simbolismo que referi al communication.[48]

Wahl dava le prime passos pro crear un nove lingua in le ultime annos del seculo XIX. In 1896 e 1897 il publicava duo articulos in le revista Linguist publicate in Hannover, in le quales il presentava su ideas. Quasi al mesme tempore, Rosenberger, qui habeva cognoscite Wahl in le ultime decada del seculo e esseva in ille tempore presidente del Academia de Volapük de San Petersburg, presentava al membros del academia un nove lingua de su proprie creation: le lingua neutral. A partir de 1906, Rosenberger etiam publicava le revista Progres in un nove lingua in San Petersburg. In le mesme publication, Wahl faceva su proprie propositiones in 1906 pro reformar le lingua, que Rosenberger adoptava un anno postea. Nonobstante le reforma, le lingua neutral non deveniva popular e desappareva. In le mesme tempore, Wahl developpava le AULI (Auxiliari Lingue International), que basava se super le linguas roman, que deveniva le phase intermedie del occidental, e illo se introducerea in 1909 in le revista Academia pro Interlingua – Discussiones. In 1911, Wahl formulava le regulas de formation de parolas que formava le base del occidental.[49][50]

In 1916, le entusiastes del lingua artificial russo fundava le Association Cosmoglot in San Petersburg. Wahl non esseva un del fundatores del association, ma posteriormente illo se univa a illo, similemente como le linguista eston Jakob Linzbach. Wahl deveniva le portavoce del "schola naturalista" in le societate; pavendo le cammino pro le creation del occidental. Con le evenimentos revolutionari de 1917 e le exodo de su membros de San Petersburg, le activitates del association se desvanescerea e terminava completemente in 1921, ma illo reviveva in Tallinn in le mesme anno. Le activitates del association esseva revivite per Wahl con Linzbach, e le nomine del association cambiava a Cosmoglott. Anque on manteneva le legamines con le vetule membros del association, que nunc operava in varie paises european. Wahl esseva etiam le editor del revista Cosmoglott publicate per le association ab 1922 usque 1926. In le prime numero del mesme revista, Wahl introduciva le lingua artificial que ille creava, le occidental. Ab 1923 usque 1928, ille introduciva anque le lingua in le publication seriata Occidental, unic natural, vermen neutral e max facil e comprensibil lingue por International relationes. Wahl publicava un libro in 1925 intitulate Radicarium directiv del lingue International (Occidental). En 8 lingues.[51][52][53]

Propagation

[modificar | modificar fonte]

In le prime numero del revista, anque, on publicava un del prime tentativas del societate de ganiar attention international pro lor activitates. Concretamente, on imprimava un carta inviate al Societate del Nationes le 5 de septembre de 1921, recommendante le introduction de un lingua perfecte, non necessariemente le plus commun medio de communication inter populos, que poteva esser facilemente apprendite. Pro trovar un lingua adequate, on recommendava celebrar un competition e que le candidatos esseva evaluate per un comitee de expertos convocate per le Societate del Nationes. Le Societate del Nationes refusava le proposition.[54][55]

In spite del fracasso in le Societate del Nationes, le occidental attrahiva multe enthusiasticos del ido, ma le esperantistas maneteva fidel a lor lingua. Secundo Paul Ariste, il habeva contradictiones inter le idistas, e post le appello personal de Wahl pro comenciar a promover le occidental.[43]​ Parallelmente con le augmento de popularitate del lingua, le activitate del Cosmoglotta diminueva, e le evento commemorative de decembre de 1928 pro Rosenberger, qui moriva 10 annos ante, esseva considerate le ultime evento cognoscite del societate.[56]​

Edgar von Wahl con occidentalistas in Vienna in 1927: de sinistra verso destra Hanns e Johann Robert Hörbiger, Engelbert Pigal e Edgar von Wahl.

Tamen, durante le decada de 1920, surgiva nove societates occidental. In 1927, on fundava le Association International Cosmoglotta, que un anno postea cambiava su nomine al Occidental-Union. Ab 1927, le revista Cosmoglott comenciava a publicar se in Vienna in loco de Tallin sub le nomine de Cosmoglotta. In le ultime numero publicate in Tallin, Wahl publicava, inter altere cosas, le poema de Lydia Koidula sub le titulo "Max car donation". Pro Wahl personalmente, le popularitate del nove lingua portava le fama international. Il faceva presentaciones in varie paises european e communicava strectemente con linguistas. In 1939, il esseva probabilemente le unico estonian invitate al V Conferentia linguistic in Bruxelles.[31][33][57] Al contrario, de Wahl continuava a esser un amateur. Su activitates linguistic nunquam attingeva le plus larges problemas linguistic theoricos, ma se limitava a construer su proprie lingua artificial e adressar problemas relationate.[58]

Le occidental nunquam attingeva un popularitate comparabile a illo del esperanto, ben que de Wahl voleva crear un lingua ideal pro communication international. Al contrario del esperanto, que deveniva un lingua popular inter le movimentos obrer, le parlator de occidental in le periodo inter guerras esseva predominantemente intellectualos de Europa occidental.[43]

In 1949, post le morte de Wahl, le lingua occidental se renominava "interlingue" pro eliminar le referentia a Occidente e facer le lingua plus international. Secundo Pekka Erelt, le nomine relate al "Occidente" del lingua retardava su expansion in le Bloc del Est. Post le cambio de nomine del lingua, le Occidental-Union deveniva le Interlingue-Union, como illo es hodie. Le association ha su proprio academia e le revista Cosmoglotta continua a esser publicate per le association.[33][57][59]

Vita personal

[modificar | modificar fonte]

Familia

[modificar | modificar fonte]

Wahl maritava con Maria von Hübbenet (1871-1933), le filia del medico personal del Grand Duchess Maria Pavlovna, in San Pietroburgo nel 1894. Illi habeva quinque filios: Johann o Hans (1895-1968), Guido (1896-?), Ellen (nascite e defuncte in 1900), Anatol (1903-1972) e Lydia Maria (1907-1989). Le matrimonio se dissolvia in 1913, post que Johann, Guido e Lydia remaneva con le patre de Maria. Anatol remaneva con su matre, que moveva a Finlandia, e in alcun tempore Lydia Maria anque se mudava illic. Le filios plus vetule de de Wahl se habeva mudate in Germania al initio del Prima Guerra Mundial e serviva in le armea german in le guerra. Guido passava un breve tempore de vacantes in Tallin durante le occupation german, sed al fin de iste anno ille disapparea in le guerra.[60] Secundo altere fontes, in 1919 ille moriva in un battalia con le bolscheviques presso Tukums, Lettonia.[6] Le duo filios del filio vetule de Wahl, Johann, Volker (nascite in 1935) e Asko (nascite in 1937), vive in Germania e participa in le activitates del Association de Cavalleria Baltic illic.[61]

In 1914, Wahl se maritava con Agnes Riesenkampff. Similmente a su marito, Agnes era un magistra, e inseniava gimnastica in varie scholas de Tallin.[62] In 1917, illi habeva un filia, Veronika.[61] Le secunde matrimonio de Wahl durava usque a 1941, quando Agnes esseva arrestate e fusillate per le NKVD.[63]

Passatempos

[modificar | modificar fonte]

Extra le linguistica, Edgar de Wahl practicava le navigation in alto mar. In 1895, ille deveniva membro del Club Nautic Maritime Imperial de Estonia, e durante le sequente annos ille prendeva parte active in su activitates, essendo membro de su comite technic e essendo le secretario del club. Ille etiam produceva un annuario dedicate al 25 anniversario del club in 1913. In 1922, de Wahl deveniva membro honorari del club. Ille habeva varie naves durante su vita, un del quales, un ketch nominate Auli, se diceva que esseva disegnate per ille mesme.[64]

Publicationes

[modificar | modificar fonte]
  • Edgar von Wahl. Flexion und Begriffsspaltung. – Linguist 1896, nr 10.
  • Edgar von Wahl. Ausnahmen. – Linguist 1897, nr 3.
  • Edgar von Wahl. [Idiom neutral reformed]. – Progres 1906, nr 6.
  • Julian Prorók. Ketzereien: Keimzellen einer Philosophie. Tartu, Leipzig 1906.
  • Edgar von Wahl. AULI = Auxiliari lingue International. – Discussiones 1909, nr 1-2.
  • Edgar von Wahl. Li leges de derivation en verbes. - Lingua Internationale 1911, nr 1.
  • Edgar von Wahl. Kaiserlicher Estländischer See-Yacht-Club: historische Übersicht 1888-1913. Tallinn 1913.
  • Edgar von Wahl. Qual instructiones da nos li historie de lingue universal. – Kosmoglott 1922, nr 1, lk 6–8.
  • Edgar von Wahl. Radicarium directiv del lingue international (occidental): in 8 lingues. Tallinn 1925.
  • Edgar von Wahl. Interlinguistic reminiscenties. – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64.
  • Edgar von Wahl. Occidental: gemeinverständliche europäische Kultursprache für internationalen Verkehr: Begründung, Grammatik, Wortbildung, vergleichende textproben. Tallinn, Viin 1928.
  • Edgar von Wahl, Otto Jespersen. Discussiones inter E. de Wahl e O. Jespersen. Chapelle 1935.
  • Edgar von Wahl. Spiritu de interlingue. Cheseaux/Lausanne, 1953.

Vide etiam

[modificar | modificar fonte]
 Wikimedia Commons ha files multimedia de: Edgar de Wahl

Referentias

  1. ↑ 1,0 1,1 Ena von Harpe. Carl Gustav v. Wahl. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 35–43.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ena von Harpe. Haus Assick. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 83–96.
  3. ↑ 3,0 3,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 295–296.
  4. ↑ Album Academicum der weil. drei Corporationen : A. Baltica in Zürich. B. Livonia in Carlsruhe. C. Baltica in Carlsruhe. Tartu 1900, lk 57. (kättesaadav ka DSpace'is)
  5. ↑ Ojalo (2000), lk 82.
  6. ↑ 6,0 6,1 Andreas Künzli. Edgar von Wahl (1867-1948): Aldonaj biografiaj notoj pri lia familia deveno kaj atentigo pri grava libro pri la genealogio de la familio von Wahl
  7. ↑ Stammtafeln nicht immatrikulierter baltischer Adelsgeschlechter. Band I. Tallinn 1932, lk 27.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296.
  9. ↑ Dieter von Wahl. Die deutsch-baltischen studentischen Verbindungen in Dorpat und Riga. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 288–294, siin lk 294.
  10. ↑ Hesse, lk 32, 178.
  11. ↑ 11,0 11,1 Hesse, lk 179.
  12. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 54.
  13. ↑ Volker von Wahl, lk 241.
  14. ↑ 14,0 14,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297.
  15. ↑ Olev Mikiver. Heites pilku tagasi: vesteid ajalehest "Teataja". Tallinn 2004, lk 45. Esimest korda ilmunud ajalehes Teataja, 9. juuni 1993.
  16. ↑ Volker von Wahl, lk 242.
  17. ↑ Ohvitseride teenistuslehtede kartoteek
  18. ↑ Edgar Vahl Eesti ohvitseride andmekogus.
  19. ↑ Aleksander Veiderma. Elu hariduse radadel: mälestused. Tallinn 2000, lk 141.
  20. ↑ Hesse, lk 179–180.
  21. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 298.
  22. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301.
  23. ↑ Aadu Must. Privilegeeritust põlualuseks: baltisaksa ühiskonnategelaste represseerimine Esimese maailmasõja ajal. – Esimene maailmasõda ja Eesti. Eesti Ajalooarhiivi Toimetised, nr 22(29), Tartu 2014, lk 15–107, siin lk 30–31, 33.
  24. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301–302.
  25. ↑ Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... I: Tallinna Reaalkool 1917–1920. Tallinn 2011, lk 267.
  26. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 302.
  27. ↑ Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... II: Tallinna Reaalkool 1920–1940, Saksa Reaalkool 1919–1939. Tallinn 2011, lk 834.
  28. ↑ Karmo II, lk 818.
  29. ↑ Karmo II, lk 820.
  30. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 304.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 305.
  32. ↑ Uus maailmakeel Tallinnast. – Uudisleht, 4. juuli 1932.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Pekka Erelt. Keelemees, kes nägi ette Pearl Harborit Eesti Ekspress, 16. jaanuar 2002.
  34. ↑ Volker von Wahl, lk 243.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 307.
  36. ↑ Edgar Wahli kiri Lieselotte Riesenkampffile Tallinnas, 18. juulil 1943. – Ajalooline Ajakiri 2016, nr 2, lk 309–311, tsitaat lk 310–311 (tõlkinud Reet Hünerson).
  37. ↑ Kiri Armand Ramstedtile Archived 2022-01-15 at the Wayback Machine 30. märts 1947 Tallinnas.
  38. ↑ 38,0 38,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 308.
  39. ↑ Indrek Jürjo. Täiendusi baltisakslaste ümberasumise ja Eestisse jäänud sakslaste saatuse kohta NKVD arhiiviallikate põhjal. – Umsiedlung 60: Baltisakslaste organiseeritud lahkumine Eestist. Tallinn 2000, lk 109–134, siin lk 126.
  40. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 309.
  41. ↑ Morte de E. de Wahl Ric Bergeri kirjutatud nekroloog.
  42. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 55–56.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 Ariste.
  44. ↑ Andreas Künzli. Eine neue Sprache für Russland und die ganze Welt Unabhängige Schweizer Interlinguistische Studien 2015, nr 3, lk 63.
  45. ↑ Lumiste, Võhandu, lk 484–485.
  46. ↑ 46,0 46,1 Ojalo (1987), lk 509.
  47. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 57.
  48. ↑ Engelbert Pigal. Li question del insigne de occidental – Cosmoglotta 1934, nr 92, lk 7.
  49. ↑ Künzli (2015), lk 9.
  50. ↑ Lumiste, Võhandu, lk 485.
  51. ↑ Lumiste, Võhandu, lk 485–486, 490.
  52. ↑ Aleksandr Dulitšenko. Maailmakeele otsinguil ehk interlingvistika kõigile. Tartu 2004, lk 143.
  53. ↑ Künzli (2015), lk 10, 12–13.
  54. ↑ Künzli (2015), lk 13–14.
  55. ↑ KOSMOGLOTT e li Liga de Nationes – Kosmoglott 1922, nr 1, lk 3–5.
  56. ↑ Künzli (2015), lk 14.
  57. ↑ 57,0 57,1 Lumiste, Võhandu, lk 486.
  58. ↑ Dulitšenko (1987), lk 91–92.
  59. ↑ Cosmoglotta IE-Munde - Jurnal e information pri Interlingue (Occidental).
  60. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296, 299.
  61. ↑ 61,0 61,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 299.
  62. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 300.
  63. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 306.
  64. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297–298.

Bibliographia

[modificar | modificar fonte]
  • Paul Ariste. Ed. Wahl – interlingvistika arendaja. – Noorte Hääl, 14. jaanuar 1967.
  • Ric Berger. Edgar de Wahl, autor de Occidental. – Cosmoglotta 1946, nr 130, lk 17–32.
  • Aleksandr Dulitšenko. Об интерлингвистической деятельности Э. Валя (с библиографическим приложением по данным "Kosmoglott" и "Cosmoglotta") = Pri interlingvistika agado de E. de Wahl (kun bibliografia aldono laŭ "Kosmoglott" kaj "Cosmoglotta"). – Interlinguistica Tartuensis, nr 4. Tartu 1987, lk 87–117. (kättesaadav ka DSpace'is)
  • Pekka Erelt. Keelemehest Nostradamus. Kaheksakümmend aastat tagasi mõtles tallinlane Edgar de Wahl välja uue rahvusvahelise keele. – Eesti Ekspress, 17. jaanuar 2002, lk 32.
  • Erich Hesse (koost.). 166. von Wahl, Edgar.– Album Nevanorum 1847–1908. Tartu 1909, lk 178–180. (kättesaadav ka DSpace'is)
  • Andreas Künzli. Edgar von Wahl (1867-1948) aldonaj biografiaj notoj pri la familia deveno. – Международные языки в контексте евролингвистики и интерлингвистики = Internaciaj lingvoj en konteksto de eurolingvistiko kaj interlingvistiko: материалы международной конференции (Тарту, 25-26.09.2009). Interlinguistica Tartuensis, nr 9. Tartu 2009, lk 234–239. (kättesaadav ka DSpace'is)
  • Ülo Lumiste, Leo Võhandu, Kolmest Eestis loodud tehiskeelest ja nende loojatest. – Akadeemia, 2007, nr 3, lk 482–510.
  • Kalmer Mäeorg, Aigi Rahi-Tamm, Edgar von Wahl 1867–1948: keelemees ja poliitiline prohvet – Ajalooline Ajakiri 2016, nr 2, lk 295–311.
  • Jaan Ojalo. Edgar de Wahl ja oktsidentaal. – Keel ja Kirjandus, 1987, nr 8, lk 508–509.
  • Jaan Ojalo (koost.). Wahl, Edgar de. – Enciklopedio pri la Estona Esperanto-movado = Eesti esperanto-liikumise entsüklopeedia. Tallinn 2000, lk 82–83.
  • Volker von Wahl. Edgar Alexei Robert v. Wahl-Assick 11.8.1867–9.3.1948. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 241–244.
Obtenite de “https://ia.wikipedia.org/w/index.php?title=Edgar_de_Wahl&oldid=662654”