Lingua judeo-espaniol

Lingua judeo-espaniol
Nomine native:	Lingua djudeo-espanyola, גﬞודיאו־איספאנייול, לאדינו‎, Ladino, Djudeo-espanyol
instantia de:	lingua[], lingua moderne[], dialect family[*]
subclasse de:	Linguas judeo-romanic, Castilic[*]
parte de:	non-territorial languages of France[*]
Create per:	{{{creator}}}
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	{{{statos}}}
	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:	137 000
Scriptura:	alphabeto latin, Hebrew script based alphabet, alphabeto cyrillic
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	Autoridad Nasionala del Ladino
Codices de position
ISO 639-1
ISO 639-2	lad
ISO 639-3	lad
Glottolog	ladi1251
LinguistList	[1]
Linguasphere	[2]
IETF ID	lad
SIL	{{{sil}}}
SIL	{{{sil2}}}
Wikimedia ID	lad
Extracto in lingua
	Declaration universal del derectos del homine - Art.1; {{{extracto}}}
	Le Patre Nostre; {{{extracto2}}}
	Translitteration; {{{translitteration}}}
Commons:	Judaeo-Spanish language
categoria principal:	Category:Judaeo-Spanish

Le judeoespaniol (etiam: judeohispano, sefardi, judesmo, judeoladino o ladino^[1]; original: djudeo-espanyol, ג׳ודיאוֹ־איספּאנייוֹל, judio / judesmo, ג׳ודיסמוֹ / יּודיוֹ, o ladino, לאדינו) es un lingua judeo-romanic, varietate de espaniol parlate trans le seculos per le sephardim (hebreo: ספרדים, sephardim), judeos expulsate de Espania in 1492, e migrate super toto in le Imperio Ottoman e altere partes del Medie Est.

Quando on parla de ladino, il non es a confonder con le ladin, lingua rhetoromanic parlate sur le Dolomites, in Italia. Le denomination judeoespaniol, ben que magis recente, es le plus utilisate per le parlantes de iste lingua. La majoria de quem hodie vive in le Stato de Israel.

Le lingua es constituite per un varietate de espaniol del seculo XV, con un ingente numero de prestos linguistic ex le hebreo classic e le aramaico babylonese; linguas ancestral usate per tote le judios del mundo pro liturgias, studios, e comunicationes scripte intra illos, non dissimilmente de latino e greco ancian pro le christianos, e le europeos in general.

Historia

Le judeos esseva expulsate de Espania per le decreto del 2 de augusto 1492, que stabiliva le obligation de abandonar le territorio espaniol pro omne judeos que non se converterea al christianismo.

Le majoritate prefereva le exilio, fundante communitates in diverse locos de Europa e del Mediterraneo, principalmente Nederlandia, Italia, Marocco, Turchia, le insula Rhodas e alte zonas del Mediterraneo oriental e del nord de Africa.

Le judeos expulsate esseva multo benvenite in le Imperio Ottoman (le qual possedeva etiam le Balcanes). Es pro isto que se formava le communitates le plus numerose in iste region, que se appellava "Sefarad 2".

Origines

Le linguage parlate per le judeos espaniol ante le expulsion non differeva substantialmente del castellano parlate per le majoritate del population, ben que illo habeva alcun characteristicas specific, particularmente le empleo occasional de lexico hebree.

Durante varie decennios post le partita ex le peninsula, le judeos exiliate manteneva contacto con illo gratias a un fluxo e refluxo de conversos inter Espania e le communitates sephardi.

Le vinculo, nonobstante, se rumpeva completemente a un certe momento e le castellano del expulsatos se individualisava pauco a pauco como systema linguistic autonome, durante que cresceva le differentias inter le varietates empleate in le distincte colonias sephardi, multo separate inter se. In omne caso, per haber se separate del castellano quando iste esseva jam quasi completemente formate, in le epocha del Renascentia, le ladino nunquam ha perdite le intelligibilitate con le espaniol peninsular, mesmo si illo ha un aspecto archaic in le lexico e le pronunciation e un multitude de parolas imprestate ab altere linguas.

In lor locos de exilio, le judeos manteneva le lingua espaniol que esseva signo de lor pertinentia al communitate judee, e in le locos ubi le sephardies habeva spatio in commun con le ashkenazies, etiam como modo de differentiar se de istes. Durante seculos se produceva un abundante litteratura oral in ladino, assi como un importante quantitate de litteratura scripte. In le civitate de Salonica, primo ottoman e plus tarde grec, le peso quantitative e qualitative del communitate sephardi esseva tal que le ladino esseva le lingua franca utilisate pro le commercio per omne habitantes del civitate, sia judeos, christianos o musulmanes.

Galeria

Ladino es communmente scripte in le alphabeto hebree, ma le Biblia de Ferrara de 1553 es un exception

Notas

↑ a non confunder con le ladino dolomitan del Alpes.

Vide etiam

Şalom

Ligamines externe

Parlator del judeo-espaniol in Wikitongues (con subtitulos in Interlingua utilisabile)
Socolovsky, Jerome. "Lost Language of Ladino Revived in Spain", Morning Edition, National Public Radio, March 19, 2007. [3]
lad.wikipedia.org, La Vikipedya en Judeo-Español, לה בֿיקיפידייה אין גֿודיו־איספאנײל

[1] under con le ladino dolomitan del Alpes.

[1]