Comunleng
| Comunleng | |
|---|---|
| instantia de: | compromise planned language[*] |
| Phylogenese: |
|
| Statuto official | |
| Codices de position | |
Le Comunleng: lingua comun.
I Introduction
[modificar | modificar fonte]Le comunleng, o sia, le "lingua commun", es un idioma create in le anno 2000. Pro situar lo, se pote dicer que:
- Non es tanto artificial e rigide como le esperanto. Per exemplo, il non ha un suffixo unic pro tot le verbos, o tot le substantivos, o tot le adverbios... Il ha plus radices, e non se le occurre facer derivar le parola matre del parola patre, como in esperanto (patrino < patro), porque isto non se corresponde con le idiomas natural.
- Non padece le defectos del idiomas natural como ocurre al interlingua, que ha, per exemplo, duo ortografias un ortografia classic (consonantes duplic, lettras grec: ph, th, rh, e ...) e un ortografia simplic
- Non ha un heritage unic, como le Latino sine flexione e le Basic English.
- Non es un juxtaposition de parolas prendite de varie idiomas, como le europanto.
- Illo Include alcun tracias gramatical discognoscite in Europa, que non augmenta su complexitate, si non su capacitate expressive e precision.
Le comunleng es un lingua con radices europee, essentialmente prendite del idiomas latinic e germanic.
Illo pretende prender lo melior de cata idioma europee, e ser inteligible pro tote persona con cognoscentia de un lingua del sur del continente e otra del nord.
Illo es un idioma con un scriptura fonetic, sin exceptiones gramatical (in particular in le conjugation), serca (e attinge) ser plus concise e precise que le idiomas que ha servite le como base.
II Le Alfabeto e pronunciation
[modificar | modificar fonte]Le alfabeto consta de 22 literas, que son:
a, b, <, d, e, f, g, h, i, j, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, x, z.
Le vocales he le mesme valor que in espaniol, le j e le z es del francese, le g e le h es como in germano (le g sempre forte), le x se pronuncia como in portugese, galego, catalan e vasco, e le < es le fusion del c e le k, e equalmente es sempre forte (mientras non exista teclados con iste letra in mayúscula se le pote reimplaciar per un c o un k ante le e e le i; pro respetar le ordine alfabetic es melior utilisar le c). E per suposte, le b e le v non ha nihil, pois le v es le vigente in tote le continente minus in le peninsula.
Su nomines son: a, be, <e, de, ef, ge, ha, i, ji, o, pe, er, es, te, u, ve, ix, zed.
Pro denotar alcun sonos estranier se emplean in plus le q pro le sono del jota, le ü e le ö, como in germano, o como in francese u e eu, le ë pro le e "mute" francese, o como in holandese o como certe u's del anglese, e le ñ como in espaniol.
Le accento tonic cade sempre in le vocal o diptongo que precede le ultime consonante del radice del parola. Sona complicato, ma es casi lo mesmo que in espaniol, sin le exceptiones del ene o del ese, ni le numerose exceptiones que precisa accento scripte.
Exemplo: telefon (super le o), juni (super le u), fajan (=faceva), super le a, porque le radice es fa, monosilabic (infinitivo del verbo).
III Vocabulario
[modificar | modificar fonte]Pro tener rapidemente un idea del aspecto general de iste lingua, ci es un lista con alcun parolas, que tote europeo culte potera comprender:
- ia - no. ( si - non )
- met - sen. (con - sin)
- pi< - gran. (parve - grande)
- forier - ier - hoi - moron - posmoron. ( anteheri - heri - hodie - deman - pasato deman)
- nou - ald. (nove - vetere)
- mult - po - zer (multe - poc - multo )
- <olors: rouj, blau, iel, gruin = verd, oranj, violet, uait, xuart, braun, grais... (diptongos casi sempre)
- numers: nul, un, do, tri, fir, faf, ses, set, oit, nov, des, desun, desdo... deses = des ses, ...doan, trian, ... novanov = novan nov, sent, mil, milion... (tres letras o minus pro le cifras)
- menses: januar, februar, marx, april, mai, juni, juli, august, setember, oitober, november, desember. (se recognosce le cifras de 7 a 10)
- dais dul vi<: lundai, marsdai, mer<urdai, jovidai, venusdai, saturndai, soldai. (nomine del planetas e astros, lo que corresponde al etimologia)
- familie: home - fema - <ind - <indo - <inda - bruder (frato) - sester (sora)- <uzino - <usina - on<el (tio) - tante (tia). (nota le duple heritage latin e germanic).
- auto - haus - hotel - hospital - telefon - televizi - radio - s(t)rat - site - land - mar.
A continuation, serie de voces formate de forma plus metodic:
| ¿quando? | sempre | jammais | a vices | en qualque momento | un altere vice | saepe | ora |
| uen ? | aluen | nouen | somuen | eniuen | oteruen | multuen = ofe | nu = ora |
Con le mesme modelo:
| Ubi ? | per tote partes | in necun parte | in alcun parte | in qualque loco | in un altere parte | in multe partes | ci, la | |
| ov ? | alov | neov | somov | eniov | oterov | multov | hir, der |
tamben:
| Que ? | toto | nihil | alco | qualque cosa | un altere cosa | multe cosas | isto |
| ua ? | alua = ale | noua | somua (ua) | eniua | oterua | multua | dizua |
e:
| Qui ? | totos | nemo | alcuno | qualcuno | un altere persona | multe gente | il, ella, iste persona |
| <i ? | alon = ales | neon | somon (on) | enion | oteron | multon | il, ela, dizon |
Alcun parolas de uso frequente ha duo formas: un classic que servi pro le derivationes, e un altere plus facile de pronunciar: "scriber" se pote dicer s<riv o sriv, "strata" es "strat" o "srat", "le tempore" (que passa) es temp o tem, "perfecte" es perfe<t o perfet...
IV Bases gramatical
[modificar | modificar fonte]- Iste idioma es essentialmente analitic, como le majoritate del linguas europee. Le colocation del parolas in le frase es libere con tal de non confunder le subjecto e le objecto. Le ordine plus neutral (sin enfasis) es Subjecto + Verbo + Objecto( = Complemento ).
- Non existe genero gramatical, es a dicer que le substantivos e le adjectivos non ha formas masculin o feminin (ancora quando se applica a seres de sexo). Le genero solo apare in pronomines personal: il (il), ela (ela), 'ils' (ilos) e elas (elas).
- Genero indefinite: Existe pronomines personal que servi pro ambe generos: el (il o ella, multo practic quando on discognosce le sexo del persona designate, como per exemplo in un carta inviate a varie personas), els (ilos o/e elas), e ha altere pronomines que non existe in espaniol it (designa un objecto), its (su plural). Quando se tracta de seres vivente, le final -o corresponde al sexo masculin, le final -a al feminin, e le final -e corresponde a un neutro que pote significar que non se cognosce le sexo, o que se refere a ambe sexos (in plural): <indo, <inda, <inde, <indes: un puero, un puera, un puero o un puera, pueros e pueras. Del mesme modo: <uzino, <uzina, <uzine(s): cusino, cusina ...
- Le plural se nota addente s (o es si realmente non se pote pronunciar le parola per excesso de consonantes), al substantivos. Non se concorda le adjectivos con le substantivos, ni le verbo con le subjecto, como se videra in le conjugation.
- Numero indefinite: In le idiomas europee, un substantivo ha que star in singular o in plural. Se descognosce le dual (en le conjugation) que existe per exemplo in arabe, e tamben se ignora le numero indefinite presente in japonese. Le dual se pote expressar (de maniera incomplete) per nos do, vos do, els do e bos, es a dicer nos duo, vos duo, ilos duo e ambos. Le numero indefinite se obtene logicamente con le supression del marca del singular e del plural: vee man se opone a vee un man e vee mans, pois nob se dice si se vide a un homine (o femina) o a varie de ilos. No se pote predicer si iste giro sera de uso nob confidential, aparte forsan in le campos del filosofia e poesia, ubi pote tener su interesse, o si sera mermente un maniera de eluder le expresion "un o vare" + sustantivo, que es bastante pesate. Ma, proque privar se de iste giro, si non costava nihil inventar lo ? Se pote afirmar que le numero indefinite es un posibilitate latente (non implica inventar un nove parola) de nostre idiomas que nunquam esseva ben prendite.
- Le negation se nota con no anteposte (negation forte) o con net postposte (negation debile): non have (non ha) o have net. Le negation e le plural solo se indica un vice in le frase: (duple negation) se dice vole noua o no vole somua(negation simple). srivbu<s (quadernos) do srivbu< (duo quadernos do es plural).
- Le articulos a e de del idiomas latin ha le mesme function in <omunleng, ancora que non se emplea tanto sovente como in espaniol.
- Le articulo indeterminate es un, le determinate es ul o lu secun le gusto del locutor e le contexto fonetic del frase, con plural uls o lus (más común), le articulos contracte non surprendera al hispanoparlante: a + ul = al, de + ul = dul, a + lus = als o as, a + un = an (optional), de + lus = duls o dus.
- Le genitivo saxon se generalisa a tote substantivo, ( e si iste es precedite de un articulo, lo prende iste ultimo) con un termination -(e)z. Exemplo: Peterz teorem (el teorema de Peter- sin articulo). lu prais dizez haus (el precio de iste casa - de diz suena feo), bu<(e)z titel (el titulo de libro). Le genitivo saxon se pote aplicar a pronomines personal, pro evitar ambiguitates. Per exemplo: se sedeva in le mesme mensa que il, e prendeva su vaso. De qui es le vaso ? Si es del subjecto (il que se sede) se emplea le pronomine usual del tertie persona, masculin: sai; e si es del complemento (il que ya es sedite) se emplea le genitivo saxon: ilez ( = de il): sita al mezem tabel <e il, e nema sai glas es distincte de sita al mezem tabel <e il, e nema ilez glas. Si non son personas del mesme sexo, non face falta emplear iste forma, pois le pronomines son distincte, como se videra a continuation.
- Le subordinate se introduce per le parola <e, que corresponde al espaniol "que", ma su empleo es facultative in le majoritate del casos, quando non pote haber ambiguitate. Malgrado non se conselia prescinder de iste particula, pois ilo structura le frase. Per exemplo: vole <e il gouo moron.
- Le comparativo e le superlativo pote formar se de duo manieras: addente mer e mest ante del adjectivo, o addente le sufixos -er e -est al mesme. Per exemplo: alder dan ...,ul aldest (plus vetere que, le plus vetere), mer fasil dan, mest fasil (plus facile, lo plus facile). Pro le adjectivos de un silabo, se conselia le prime forma, e pro le de plus de duo, le secunde.
V Conjugation
[modificar | modificar fonte]Primo vamos vider le pronomines personal.
(nominativo = subjecto, acusativo = C.O.D, dativo = C.O.I, genitivo = posesivo, sustantivo: le mie, le tue ...)
| nominativo | acusativo | dativo | genitivo | substantivo |
| I | mi | me | mai | main |
| tu | ti | te | tai | tain |
| il | loi | loe | sai | ain |
| ela | lai | lae | zai | zain |
| el, it | li | le | xai | xain |
| U | oi | ue | uai | uain |
| si | se | |||
| nos | nois | nues | nozer | nozen |
| vos | vois | vues | vozer | vozen |
| ils | lois | loes | ozer | ozen |
| elas | lais | laes | azer | azen |
| els | lis | les | ezer | ezen |
| its | lis | les | izer | izen |
| Us | ois | ues | uzer | uzen |
I significa logicamente io, U es tu, Us es vos. si e se : relativo al subjecto (incudente le reciprocitate, in plural), e non a otra tertie persona. Le resto non representa dificultate. Pro referer se a un persona que non es le subjecto del frase, se pote emplear le genitivo saxon.
Exemplos:
- parles me o me parles : tu me parla
- oi duxes o duxes oi: tu ducha te.
- Diz es zai bu< : es su libro (de ela)
- Sai auto es nou: su auto (de il) es nove
- Tote le frases que seque significa lo mesmo: il invia un charta al puera. Potera vider que le ordine del parolas es bastante flexibile, con tal de non confunder le subjecto con le objecto.
il send al juvena un letre (frase complete)
il send lae un letre = il lae send un letre (le invia un charta)
il send li al juvena = il li send al juvena (le invia lo al puera)
il send li lae = il li send lae = il li lae send = il lae send li (se lo invia).
Le regula es que le pronomine debe preceder le nomine, si le caso se presenta.
Existe duo conjugationes: un de estilo scandinave, es a dicer que le verbo es invariabile con relation al persona, ma le uso del pronomine personal es obligatori (exepto pro le tertie persona ubi on pote haber un altere subjecto), e un altere de maniera latin, ubi non se necessita pronomines, ma le verbo prende le marca del persona e del numero. Vamos vider lo con un exemplo: le verbo haber: hav
- I hav, tu hav, le hav, nos hav, vos hav, els hav.
- have, haves, hav, havem, havet, haven.
Non se pote mixer le duo stilos: nos havem es un error.
- Le futuro se forma addente un o al final del radice: I havo, tu havo ... o havoe, havos, havo, havom, havot, havon.
- Le preterito con un a : I hava ... o havae, havas, hava, havam, havat,havan.
- Le imperativo con un i: esie, esis, esi, esim, esit, esin (es es le verbo ser o estar). Existe in tote le personas, lo que es un novitate, que se debe ilustrar.
Quando uno se parla a se mesme dicente se: Io debe facer lo on se da ipse plus o minus un ordine, per tanto se pote traducer per : musie fa li o I musi fa li. Del mesme modo, Que se va via! (ilos) corresponde a un imperativo: goin !. Le negation non transforma como in espaniol le imperativo in un subjuntivo: No me toca es no tuxis mi.
Ha duo modos: le modo real, que corresponde al indicativo, e le irreal que corresponde al subjuntivo e que include al conditional. Le irreal existe in preterito, presente e futuro, e se emplea sempre que ha un dubita del ... realitate circa de lo que se afirma. Se forma addente un u. Le concordantia del tempores es como seque:
- Op haves temp, srivos ... : Si tu ha tempore, tu scribira... Es multo probabile.
- Op havus temp, srivuos ...: Lo mesmo, ma minus probabile.
- Op havuas temp, srivus ...: Si tu habeva tempore, tu esserea a scriber... es le frase anterior, traducite in le pasato. Se evita le tempores composte, in iste classe de frases. Le presente ha valor de gerundio. havuas es preterito irreal, srivus es presente irreal. Le consequentia del hipotesis se ubica(rea) in le presente.
- Op manjuas am matin, non esuos hungri for midai: Si tu habeva mangiate iste matino, tu non haberea famine ante del medie dia. Le hipotese es in le pasato, e le consequentia in le futuro (totevia non son le doce horas).
Ci le conjugation complete del verbo manj (mangiar):
| indikativ (real) | subjon<tiv (ireal) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| prezent | preterit | futur | <om. prezent | <omp. preterit | <omp. futur | imperat. | prezent | preterit | futur | ||
| manje | manjae | manjoe | have manjed | hava manjed | havo manjed | manjie | manjue | manjuae | manjuoe | ||
| manjes | manjaes | manjos | haves manjed | havas manjed | havos manje | manjis | manjus | manjuas | manjuos | ||
| manj | manja | manjo | hav manjed | hava manjed | havo manjed | manji | manju | manjua | manjuo | ||
| manjem | manjam | manjom | havem manjed | havam manjed | havom manjed | manjim | manjum | manjuam | manjuom | ||
| manjet | manjat | manjot | havet manjed | havat manjed | havot manjed | manjit | manjut | manjuat | manjuot | ||
| manjen | manjan | manjon | haven manjed | havan manjed | havo manjed | manjin | manjun | manjuan | manjuon | ||
| s<andinav <onjugasi | |||||||||||
| .. manj | .. manja | .. manjo | .. hav manjed | .. hava manjed | .. havo manjed | ..manji | .. manju | .. manjua | .. manjuo | ||
Le secunde forma del imperativo emplea le pronomines, lo que resultara suprendente pois non es le caso in le grande majoritate del idiomas europee. Ci de nove se ha aplicate le axioma de non lassar celas vacue: si servi, melior, si non, non importa.
Le prime conjugation tamben ha un defecto: in le caso del escase verbos que finalisa per un vocal al infinitivo (que se confunde con le tertie persona del singular), pote haber in certe tempores, un acumulation de vocales forte que non se pronuncia con facilitate. Pro resolver iste problema, se pote preferer le secunde forma, o adder le consonante j inter le radice e le sufixo: Per exemplo, le verbo go (ir) deberea dar gooe in le prime persona del futuro, e goae in le pasato. Le formas correcte son gojoe e gojae. Lo mesmo succede con le verbo fa(facer), que da, in le mesme conditiones, fajoe, e fajae.
Initialmente il esseva previste adder le semiconsonante i, ma con le practica isto se transformava in j (se accepta totevia le i).
V Formation del vocabulario
[modificar | modificar fonte]Pro formar un parola, primo se determina su radice, e depois su termination (sufixo) e eventualmente un prefixo. Le radices se forma comparante le radices del idiomas europee, e prendente lo plus universal o plus stabile in su forma. Se favora in plus le radices breve.
Si le radice es de origine latin o grec e es importate per idiomas tanto latin como germanic, tunc non ha que pensar lo duo vices: se adopta iste radice.
Si existe duo radices distincte pro cata area linguistic, tunc face falta studiar le caso plus in detalio, con varie criterios: homonimia, facilite de pronunciation, extension exacte de su uso ...
Ma lo plus dificile es quando un parola cambia de forma in casi tote le idiomas: es le caso del parolas "pronto", e "crayon". In quanto al sufixos, iste lingua se distingue del idiomas natural per non acumular los: solo pote haber un. Per exemplo, in casteliano on ha le constructiones sequente:
- nacion (radice), nacional = nacion + al, nacionalismo = nacion + al + ismo. nacionalizar = nacion + al + izar
- In comunleng, es: nasion, nasional = nasion + al, nasionismu = nasion + ismu. nasioniz = nasion + iz
VI Ordine del parolas
[modificar | modificar fonte]In le idiomas germanic, le norma es localisar le adjectivo ante del substantivo que qualifica, durante que in le idiomas latin ilo es lo contrario. In le comunleng, se accepta ambe formas, con le posibilitate de permiter le expresion de certe matices. Sin entrar in le debato de qual forma es le plus natural, nos pote observar que a vices non son, psicologicamente, equal. In efecto, quando se comencia per le adjectivo, iste es in le mente del locutor o del auditor, e per tanto influe super le significato del sustantivo, durante que in le ordine inverse, le substantivo se expressa liberemente, e plus tarde vide su significato modificate per le adjectivo. Schematicamente, nos pote dicer que le mente passa per duo statos in le ultime caso, e per un solo in le anterior. Per exemplo, quando se dice, multo lente, « campo magnetic », uno ha le tempore de visualisar un paisage bucolic ante de comprender que se tracta de un mar de flechas e iones. Isto, claro, non succede al audir « magnetic field ». In plus, iste ordine nos porta naturalmente a fusionar le parolas, pois le significato ya ha fusionate, e dicer « Magnetfeld » preferentemente a « Magnetisches Feld ». In le lingua comun, se pote dicer <amp magneti<, magneti< feld e magnetfeld. (feld = <amp). In un mesme texto, se pote aventagiosemente emplear le tres formas. Al initio convene melior le forma latin, que recissa melior le relationes inter le elementos, e depois passar al forma inverse, que respecta melior le unitate del significato, e pro terminar, emplear le forma fusionate (si existe) pro aleviar le texto, e variar pro non fatigar al lector.
Per exemplo : festas del final del anno: festes dul fin dul iar, depois: finiarz festes, e al final: endiarfestes.
VII Plus vocabulario
[modificar | modificar fonte]| <omunleng | Interlingua | <omunleng | Interlingua |
| a | a | leg | jacer |
| ald | vetere | legume | legume |
| am | amar | lev si | levar se |
| amur | amor | lez | leger |
| apel | pomo | lig | reposte |
| aper | aperir | lin<s | leve, a sinistra |
| arbor, baum, tre | arbore | long (spas) | longe |
| arm | bracio | lou | locar |
| auto (automobil) | auto, automobile | ma | ma, mais, sed |
| avion, flitoig | avion, aeroplano | mader | matre |
| bau, <onstru | construer | man | se (pron. indefinite) |
| bauad | edificio | manj | mangiar |
| bebi | bebe, baby | marx | camminar, marchar |
| bein | gamba | menton, <in | mento |
| blau | blau, azur | menx | humano (subst.) |
| bot | barca | moron | matino |
| bruder, frato | fratre | mult | multe |
| <ald | frigide | mund, mun | bucca |
| <an | poter, ser capace | mur | muro |
| <ap | capite | na | circa, proxime |
| <astel | castello | naz | naso |
| <aval | cavallo | no | no, non |
| <ind (o,a,e) | puero, puera- | nod, nesesit, re<ier | necessitar, requirer |
| <lam | clamar, apelar | nu | nunc, ora, jam, ya |
| <loz | clauder | nuv | nube |
| <om | venir | o | o |
| <onter | contra | ||
| <on | cognoscer | o<s, bue | bove |
| <op | comprar | ober | sur, super |
| <ort | curte | oie | oculo |
| <ozin | cucina | on<el | oncle |
| <ri | critar | or | audio, aure |
| <u | vacca | parl | parlar |
| <uest | questionar, demandar | pater | patre |
| <uzin (o,a,e) | cusino,a,- | pen(bolpen,fulpen) | pluma |
| dan< (di, Oi) | gratias (a te, a vos) | per | pera |
| devant | devante, in fronte | pi< | parve |
| dorm | dormir | plazir | placer |
| dorter, filia | filia | pleg | soler, haber costume de |
| dret | dextra | po | poco |
| pro | in favor de | ||
| drin< | beber | port, dor | porta |
| e | e | pos | post, depois |
| es | ser, star | pren, nem | prender |
| es<ut,liste | ascoltar | prest | prestar, empruntar |
| Espania | Espania | raize, (viaj) | viage |
| fa | facer | re<t | recte |
| fals | false | respond, antuord | reponder, contestar |
| felis | felice | ri | rider |
| fema | femina | rob | robar |
| fenester | fenestra | rouj | rosso |
| fer | lontan | sa, di | dicer |
| fest | festa | samen | juncto, insimul |
| fier | orguliose | sav | saper |
| filie, gexester | filio/a | sester, sora | soror |
| finger | digito | siel, himel | celo |
| fli | volar | sit(si) | seder(se) |
| for | ante | sno, nev | neve |
| fortuned, li<i | fortunate | so< | calcetta |
| Fransia | Francia | son, filio(a,e) | filio |
| frend (o,a,e) | amico,a,- | sop | super |
| front | in fronte a | sori | surrider |
| frut | fructo | spil | jocar |
| fut, pie | pede | sriv (s<riv) | scriber |
| Germania | Germania | srivbu<, <adern | quaderno |
| gev, xen< (da) | dar, (donar) | stan | star a pede |
| go | ir | stand | star a pede |
| gome | gumma de rasar | srad, strad | strata |
| gran | grande | stul | cathedra |
| gruin, verd | verde | tabel | mensa |
| hang | suspender | tante, tia | amita |
| hat | cappello | tim, e<ip | equippa |
| hav | haber | tu | tu |
| heng | suspender | tuaifel, dut | dubita |
| hinter | detra de, retro | tualet | banio, toilette |
| hoi | hodie | U | vos |
| hoie | mirar, reguardar | uarm, het | calde |
| home | homine (masc.) | uater | aqua |
| hor | audir | uinx, dezer | desirar |
| hud | ligno | under | sub, in subtus, a basso |
| I | io, yo | util | utile |
| ia | si | var | ver, certo |
| iel | jalne | vein, hoil | plorar |
| ier | heri | vend | vender |
| ignor | ignorar | vezin, nabor (o,a,e) | vicino,a,- |
| Italia | Italia | vol | quirer |
| ja | jam, ya | volf(o,a,e) | lupo, a,- |
| juven(o,a,e) | juvene | xam, vergonie | vergonia |
| lang | multe tempore | xant, sang, canto | canto, cantion |
| larj, ampel | large, amplie | xap | ove |
| leg | jacer | xef | chef |
| legume | legume | xu | scarpa |
| lev(si) | levar(se) | zer | multo |
| lez | leger | zit | sedite |
Autor original: M.Romero Schmidtke
Vide etiam
[modificar | modificar fonte]- Ideolingua
- Langmaker.com Weblog super linguas artificiales. In ingles. (revisado le 17/05/2003)