Joanes Leizarraga
| Joanes Leizarraga | |
|---|---|
 | |
| Sexo | mascule |
| Nascentia | 1506 (Briscous) |
| Decesso | 1601 (La Bastide-Clairence) |
| Citatania | Francia |
| Occupation | linguista, traductor, Bible translator[*], pastor[*], scriptor |
| Obras notabile | Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria[*] |
| Lingua | Middle French[*], basco |
| Identificatores | |
| ISNI | 0000000123201831 |
| VIAF | 32021242 |
| Commons | Joanes Leizarraga |
Joanes Leizarraga Manta (tamquam cognoscite per Jean de Liçarrague) nasceva in 1506 in Briscous (Labort) e moriva in 1601 in La Bastide-Clairence. Le datos sur su juventute es pauco, ben que on sape que ille esset ordinate sacerdote. In 1559, ille deveniva partisan del reforma protestante, lo que causava persecution e incarceration pro ille. Como altere protestantes, ille esseva protegite per Juana III de Albret, regina de Navarra. Ille esseva pastor del chiesa reformate durante tres decadas in La Bastide-Clairence, Basse-Navarra.
Traduction del Nove Testamento
[modificar | modificar fonte]Per initiativa del sinodo de Pau celebrate in 1564, se traduceva le prime version del Nove Testamento in euskera. Le edition conteneva tres libros:
- Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria (Le Nove Testamento).
- Kalendrera, calendario de festivitates religiose.
- ABC edo Christinoen instructionea, lectiones rudimentari pro apprender a leger e le doctrina.
Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria esset impressite per Pierre Hautin in La Rochelle in le anno 1571, post haber essite reviste per quatro pastores bascos, le suletinos Sanz Tartas, Piarres Landetcheverry e Tardetz e Joannes Etcheverry, de San Juan de Luz. In le frontespicio appare le armar de Juana III de Navarra, ma non se declarava le traductor del obra. Le altere duo obras anque esseva publicate in 1571 in La Rochelle, fortia de le hugonotes, e includite alcunes scriptos sur le vita quotidiane del cristiano. Criticos destaca le merito del traductor, proque se suppone que le lingua in le qual il scribeva habeva un tradition scripte scarse, al minus in prosa. Ille se exigeva esser lo plus fidel possibile al texto original. Le necessitate de traducer orationes subordinate lo portava a imitar le syntaxe del linguas romanicas. Investigatores apprecia le normas orthographic applicate quasi sin exception in tote le obra e il ha multe exemplos que monstra le metodo de traduction systematic e meticulose que ille debeva haber usate. Isto face pensar que Leizarraga, adjutate per un equipa de collaboratores, creava praticamente ab nihilo un version standardisate del lingua pro poter traducer textos religiose como exigeva le ideas reformiste.
On nota que il scribeva pro bascohablantes de le Pais Vasco francese, ma non es clar le dialecto que il usava, proque ille prendeva del labortano, bassonavarro e suletino. On pote pensar que ille decideva crear un koiné del tres dialectos pro poter arrivar al publico le plus ample possibile. Alcun autores ha pensar que ille mesme parlava iste mixtura de differente dialectos, e per isto se ha presentate le sequente theories:
- Piarres Lafitte se adhaere a lo que le auctore mesme dice in le prologo, es a dicer, que ille usava su euskera natal, id est le labortano de Labort.
- Secunde Louis Lucien Bonaparte, le tres dialectos del Pais Vasco francese esseva unite a un tempore, e Leizarraga scribeva quando ancora isto esseva le caso. Iste theoria ha un serio obstaculo, proque quasi solmente un seculo postea se scribeva in labortano, bassonavarro e suletino.
- Mathieu René Lafon affirma que in ille tempore multe Bajonavarrans e Suletinos viagiava al villa de Leizarraga, Briscous. Anque le patres e avos del scriptor esseva de Baja Navarra e le assistentes assignate per le regina de Navarra esseva Suletinos. Sic, illo explicarea le presentia del tres formas in lor textos.
Illo es importante considerar que le costa de Labort ille tempore esseva de grande importantia economic a nivello europee, e ben que illo non pertineva al Regno de Navarra, Leizarraga utilisava le flexion verbal de iste region como base.
Pro le uso culto del linguage que exigeva un traduction de iste natura e le fidelitate meticulose que debeva esser exigite al texto original, ille habeva que prender multe prestitos del latino in detrimente de parolas de origine basc. Per exemplo, ille traducite "pescador de hombres" per "giza pescadore", inves del castisan "giza arrantzale". In un latere, ille esseva innovative in le uso del lexico culto, ma in un altere latere, multo arcaic in le morphologia e le phonetica. Similmente al caso de Juan Pérez de Lazarraga, on pote trovar tracce linguistic anterior al seculo XVI.
Prime apparition litterari de plure terminos
[modificar | modificar fonte]In su traduction del Novo Testament in euskera in 1571, le termino adaptate al dialecto navarro-laburtano "heuscal herria" appare e on face referentia al nivel de dialectalisation del euskera.
- Gaineracoaz den becembatean, batbederac daqui heuscal herrian quasi etche batetic bercera-ere minçatzeco manerán cer differentiá eta diuersitatea den.
- Pro le resto, omne sape que in Euskal Herria, de un casa al altere, il es differente e divers le maniera de parlar.
- Heuscalduney, Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria
- Pro le resto, omne sape que in Euskal Herria, de un casa al altere, il es differente e divers le maniera de parlar.